[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->WZROST PAŃSTWAPOLSKIEGO W XV I-XVI W.POLSKA NA PRZEŁO M IEWIEKÓW ŚREDNICH I NOWYCHNAPISAŁ ADAM SZELĄGOWSKI DR. FIL.DOCENT WSZECHNICY LWOWSKIEJLW ÓW -NAKŁADEM KSIĘGARNI POLSKIEJ B. POŁONIECKIEGOWARSZAWA — KSIĘGARNIA POD FIRMĄ E. WENDE I SPÓŁKA1904ŻYDZI W POLSCE.§. 131.Żydzi w Polsce.Polska, mieszcząca w sobietyle różnorodnych żywiołów etnicznych i narodowych,przyjęła również i żywioł żydowski, najbardziej znienawidzony i pogardzany w całej Europie.Początki żydów w Polsce są tak dawne, jak d a wną jest tradycya ich istnienia w Europie. Dowodziłoby to, że żydzi przybyli do Europy ze Wschodu,choć z drugiej strony, język ich, będący zepsutym językiem szwabskim w. V III. wskazuje na przeważnynapływ ich z Zachodu, najpewniej w w. X I. i X II.,kiedy prześladowano ich na zachodzie Europy w czasie wypraw krzyżowych. Jeszcze z czasów przedhistorycznych przechowały się wzmianki o żydach, tru-dnięcych się handlem niewolników w Polsce.W w. X III. żydzi otrzymali od Bolesława Wstydliwego przywilej z r. 1264, który zabezpieczył ichautonomię. Łączyli się oni w gminy, czyli zgromadzenia wokoło synagogi, albo szkoły. Miejsce ich pobytuzwało się okopiskiem i nie wolno im było granic swychsiedzib przekraczać.W wiekach średnich, gdy Kościół zapatrywał się napieniądz, jako na coś nieproduktywnego, i zabraniał odpożyczek pobierać wszelkich odsetek, żydzi byli prawie jedyni, którzy trudnili się handlem pieniężnym.Było to źródło ich zysku, ale zarazem powód nienawiści i pogardy względem nich u wszystkich innychwarstw ludności. Statuty królewskie zabraniały żydompożyczać pieniądze inaczej, jak na zastaw.Prócz tego trudnili się żydzi dzierżawą ceł, myt,nieraz nawet żup solnych i wsi, pod fałszywymi tytułami własności.Kazimierz W. otaczał opieką żydów. W w. X IV .i XV. sprawy żydowskie były rządzone przez urzęd224UKŁAD ETNOGRAFICZNY.ników królewskich, wojewodów, wraz ze starszyznążydowską w synagodze. Zresztą żydzi przeważnie bylibiedni i ciemni, a nadto pogardzani u ogółu chrześcijan.Pod koniec wieku XV. prześladowanie żydów naZachodzie sprowadziło nowy ich napływ do Polski.Na wiek X V I. i następne przypada rozkwit ich nauk,zamożności, a nawet organizacyi politycznej w Polsce,która, opierając się z jednej strony na nauce talmudy-cznej i zupełnej odrębności od chrześcian, z drugiejna wzorach współczesnych polskich, doprowadziła dozupełnej niezależności ich w Polsce. Żydzi mieli nawetswoje sejmiki i zjazdy generalne, osobno dla ziem Korony (Mało- i Wielkopolski, Rusi Czerwonej z Podolem,W ołynia i Ukrainy), osobno zaś dla Litwy.Żydzi płacili specyalny podatek na rzecz skarbu,t. zw. pogłówne (od każdej głowy). Opieka królów nadżydami kierowała się jedynie względami natury fiskalnej.W r. 1514 Zygmunt Stary ustanowił seniorem generalnym wszystkich żydów w Polsce, niejakiego Abrahama, rodem z Czech, w zamiarze prawidłowego i szybkiego ściągania podatków. Od niego więc odtąd zależało mianowanie rabinów, i t. p.Ale porządek ten niedługo się utrzymał. Sprzeciwili mu się sami żydzi, którzy z łatwo zrozumiałychpowodów, pragnęli większej samoistności swych gminod wpływu królewskiego. Zygmunt August zezwoliłw r. 1551 żydom wielkopolskim, a w r. 1569 żydomlwowskim, samym obierać sobie rabina — a wkrótcepozyskały to prawo i inne miasta. Tak więc gminy żydowskie były niezależne pod względem religijnym odwładzy królewskiej.Pod względem prawnym żydzi podlegali przepisom i sądownictwu wojewodów, ale ci ostatnimieli przepisaną sobie, instrukcyę, jak mają postępo-KOZACZYZNA.2l 52wać z żydami, ażeby nie dopuszczać się na nich żadnych nadużyć i gwałtów, n. p. nie wolno było więzićżyda, jeżeli on stawiał poręczycieli i t. p.W prawdzie konstytucye ścieśniały bardzo zakresswobód żydowskich, ci ostatni umieli jednak obchodzić je, zwłaszcza w zakresie handlu.W drugiej połowie wieku XVI. i na początkuwieku XVII. żydzi są na U krainie nietylko dzierżawcami karczem, myt, ceł, ale nawet i wsi.Zamożność ich jest tak znaczna, iż same zjazdy(sejmiki) żydowskie usiłują powściągać zbytek wśródwspółwyznawców, zakazują używ ania pewnych ozdób,szat kosztownych, i t. p. Polska staje się dla żydowstwacałej E uropy środowiskiem i rozsadnikiem ruchu naukowego talmudycznego. W większych miastach, w Wilnie,Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Przemyślu, zakładają sięakademie żydowskie, do których zjeżdżają po naukężydzi z Niemiec i Włoch.Żydzi nietylko utrzym ali swą odrębność organi-nizacyjną, ale nawet poczynili postępy umysłowe i handlowe w Polsce.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]