[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Materiały informacyjne dla
pacjentów
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Rozdziały:
Wprowadzenie
Objawy
Przyczyny
Rozpoznanie
Leczenie
Zapobieganie
Piśmiennictwo
Wybrane linki
Wprowadzenie
Osteoarthritis to choroba zwyrodnieniowa stawów, najpowszechniejsza postać zapalenia
stawów. W Wielkiej Brytanii ponad dwa miliony dorosłej populacji cierpi z powodu choroby
zwyrodnieniowej stawu kolanowego, która powoduje ból oraz kalectwo.
Występowanie choroby zwyrodnieniowej stawów jest ściśle związane z wiekiem. Pomimo że
jest schorzeniem rzadkim u ludzi poniżej 45 roku życia, u około 80 procent osób w wieku 65
lat udowodniono jej obecność, ale tylko u jednej czwartej z nich występują objawy choroby.
Wśród osób starszych kobiety wydają się poważniej dotknięte tym schorzeniem niż
mężczyźni. Zwyrodnienie przeważnie obejmuje kręgosłup, stawy kolanowe oraz stawy
biodrowe.
Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego powoduje niszczenie powierzchni chrząstek
kręgów szyjnych. Schorzenie pojawia się głównie w wieku średnim, postępuje powoli i stale,
powodując ból, sztywność karku oraz czasami nadmierną tkliwość lub ucisk w obrębie
zajętego obszaru. Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego zwykle pojawia się po długim czasie
od urazu kości lub stawu, jak np. w przypadku urazu o charakterze „
strzelenia z bata
”
występującego u pasażerów samochodu uderzonych od tyłu.
Chondromalacja rzepki jest łagodną odmianą choroby zwyrodnieniowej, przeważnie
obserwowaną u dzieci i młodych dorosłych. Zapalenie obejmuje chrząstkę na tylnej
powierzchni rzepki, powodując ból oraz sztywność, głównie podczas wchodzenia lub
schodzenia po schodach. Dopóki obciążana powierzchnia nie zostanie silnie zniszczona,
rokowanie jest na ogół dobre. Jednak w rzadkich, ciężkich przypadkach rzepka musi zostać
usunięta.
Osteoarthritis | Polish | Translated March 05
Page 1 of 8
© NHS Direct 2005
Objawy
Objawy pojawiają się stopniowo, z bólem występującym początkowo od czasu do czasu, a
następnie coraz częściej. Ruchomość w stawie staje się stopniowo ograniczona,
początkowo z powodu bólu oraz kurczu mięśniowego, później z powodu zmian w torebce
stawowej (utworzonej przez więzadła utrzymujące kości razem), która staje się pogrubiona
oraz mniej elastyczna. Ruch może powodować całkiem głośne trzeszczenia, zaś obrzęk
stawu czasem pojawia się nawet w wyniku drobnych urazów.
Po spoczynku często występuje sztywność, ale w pierwszych stadiach choroby trwa jedynie
przez około 15 do 30 minut i szybko znika po rozpoczęciu ruchu. W miarę jak choroba
postępuje, sztywność wzrasta, zaś ruch w zajętym chorobą stawie staje się ograniczony.
Jeśli choroba nie jest leczona, dochodzi do zwiększonego napięcia oraz skrócenia mięśni
poruszających stawem. Powoduje to stałą niezdolność do pełnego wyprostowania stawu –
stan znany jako przykurcz zgięciowy.
Kiedy zwyrodnienie postępuje, chory zaczyna unikać bolesnych doznań podczas ruchu w
stawie, a przy nacisku na staw może być nawet obecna nadmierna tkliwość. W późniejszych
stadiach choroby staw staje się większy, ze względu na rozrost kości, chrząstki stawowej,
więzadeł, ścięgien, wewnętrznej błony stawowej oraz torebki stawowej. Dochodzi do
zapalenia tkanek miękkich stawu. To oczywiście powoduje dolegliwości bólowe. Czynności,
takie jak chodzenie lub ubieranie się, mogą być trudne do wykonania, zaś sen może ulec
zakłóceniu.
Przyczyny
Przyczyna choroby zwyrodnieniowej nie jest znana, ale istnieją czynniki, które zwiększają
prawdopodobieństwo jej rozwoju, jak chociażby nadmierny, powtarzalny wysiłek fizyczny.
Jednakże choroba jest zwykle związana z urazem lub deformacjami kośćca, co zaburza
prawidłową pracę stawów oraz powierzchni stawowych. Nadmierna masa ciała istotnie
pogarsza przebieg choroby zwyrodnieniowej.
Proces chorobowy obejmuje uszkodzenie chrząstki, powierzchni kostnych podlegających
obciążeniom, zaś czasami występuje poszerzenie lub remodeling (zmiana kształtu)
zakończeń kości wchodzących w skład stawu. Pomimo nazwy („-itis” zwykle oznacza
„zapalenie”), rzadko w przebiegu choroby obserwuje się proces zapalny. Na krawędziach
zajętych stawów często dochodzi do rozwoju narośli kostnych.
Czynniki przyczyniające się do rozwoju choroby zwyrodnieniowej obejmują:
•
fizyczny uraz stawu,
•
nadmierne obciążenie stawów z powodu dużej masy ciała (otyłość),
•
zmianę fizycznego związku (relacji) końców kości z powodu krzywicy, nogi w
kształcie łuku, kolana dotykające się w czasie ruchu oraz wrodzone zmiany kształtu,
Osteoarthritis | Polish | Translated March 05
Page 2 of 8
© NHS Direct 2005
•
przeciążenie poszczególnych stawów,
•
zakażenie,
•
uszkodzenie nerwu zaopatrującego staw,
•
inne choroby stawów, jak podagra (dna moczanowa) lub reumatoidalne zapalenie
stawów.
Rozpoznanie
Rozpoznanie oparte jest na podstawie:
•
wywiadu odnośnie jakichkolwiek dolegliwości stawowych występujących w rodzinie,
•
wcześniejszych urazów,
•
czasu wystąpienia objawów,
•
umiejscowienia bólu,
•
charakteru bólu – czy jest okresowy czy stały,
•
co go wywołuje i nasila,
•
jak duże ograniczenie ruchomości powoduje,
•
występowania innych objawów.
Zdjęcie RTG wykazuje typowe zmiany w zajętych chorobą stawach. W przypadku choroby
zwyrodnieniowej stawu biodrowego jedną z najbardziej widocznych zmian w RTG jest utrata
normalnej przestrzeni pomiędzy głową kości udowej a panewką, w której się ona mieści.
Przestrzeń ta jest łatwo widoczna w zdrowym stawie biodrowym.
Inne objawy w RTG obejmują wzmożoną gęstość kostną wokół stawu oraz obecność
nieprawidłowych narośli kostnych na krawędziach stawowych lub wewnątrz stawu.
Nazywamy się je osteofitami. W obrębie kości stawu mogą znajdować się torbiele. Inną
cechą obrazu RTG jest zwyrodnienie o wyglądzie całujących ust – charakterystyczne
ukształtowanie zawiniętych krawędzi na obciążanej powierzchni stawowej.
W obrębie stawu kolanowego badanie RTG zwykle wykazuje torbiele pod obciążaną
chrząstką stawową oraz wolne kawałki chrząstki, nazywane popularnie wolnymi ciałami
stawowymi. Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego (NMR) jest bardzo
pomocne w wykazaniu zmian w tkance miękkiej oraz poza zajętym stawem, dlatego
badanie to jest coraz częściej wykonywane. Dostarcza ono bardziej dokładnych informacji
niż zdjęcia RTG.
Inne specjalistyczne metody diagnostyczne obejmują pobranie, za pomocą igły ze
strzykawką, niewielkiej ilości płynu stawowego oraz badanie bezpośrednie przy użyciu
instrumentów optycznych wprowadzanych do stawu. Ta technika nazywana jest artroskopią
Osteoarthritis | Polish | Translated March 05
Page 3 of 8
© NHS Direct 2005
i jest szeroko stosowana do badania bezpośredniego, pozwalając jednocześnie na
przeprowadzenie zabiegu w obrębie stawu.
Leczenie
Oprócz wymiany stawu, nie ma żadnego szczególnego leku na chorobę zwyrodnieniową.
Jednak istnieje wiele możliwości łagodzenia objawów choroby. Ważne jest unikanie
nadmiernego ucisku na staw oraz ochrona przed jego urazami. Bardzo pomocne okazuje
się zmniejszenie nadmiernej masy ciała. Gumowe napiętki w butach oraz używanie laski
mogą zredukować niekorzystne wpływy na stawy.
Istnieje kilka aspektów leczenia, które obejmują:
•
zapobieganie dalszemu postępowi choroby lub chociaż spowolnienie jej progresji,
•
radzenie sobie w miarę możliwości z istniejącymi problemami,
•
kontrolowanie bólu,
•
dostosowanie trybu życia,
•
utrzymanie najlepszej możliwej kondycji fizycznej.
Pierwszym krokiem jest zredukowanie nadmiernej masy ciała. Ten prosty zabieg może w
dużym stopniu ograniczyć nasilenie objawów. W tym samym czasie powinien zostać
wdrożony program ćwiczeń, mający na celu poprawę ogólnego stanu zdrowia chorego oraz
stanu objętych chorobą stawów. Regularne rozciąganie się może pomóc w zwiększeniu
zakresu ruchów w stawach. Ćwiczenia muszą być przepisane przez lekarza rodzinnego i
wykonywane pod kontrolą medyczną. Fizjoterapeuci stanowią wykwalifikowany personel w
tej dziedzinie.
Unikanie ruchów w stawie jest niebezpieczne. Może to przyspieszyć postęp choroby oraz
pogorszyć rokowania. Właściwie przeprowadzane ćwiczenia mogą zahamować, a nawet
cofnąć dotkliwość choroby zwyrodnieniowej, szczególnie w obrębie bioder oraz kolan.
Leczenie farmakologiczne jest także bardzo istotne. Umożliwia bowiem kontrolę nad bólem,
a w niektórych przypadkach zmniejszenie objawów związanych z przykurczami
mięśniowymi. Aspiryna lub inne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych
(NSAID) są często wykorzystywane do uśmierzania bólu. Udowodniono, że paracetamol
jest tak samo skuteczny w łagodzeniu bólu zwyrodnieniowego, jak leki z grupy NSAID, zaś
w porównaniu z innymi nowszymi lekami ma mniejszy wpływ na błonę śluzową żołądka, co
jest poważnym problemem w przypadku stosowania aspiryny oraz innych leków
przeciwzapalnych starszej generacji. Jednak osoby z uszkodzeniem wątroby muszą zostać
poinformowane, że nie mogą przyjmować nawet niskich dawek paracetamolu przez dłuższy
czas. Stosowanie NSAID może u osób starszych zwiększyć ryzyko uszkodzenia nerek lub
błony śluzowej żołądka.
W niektórych przypadkach zastrzyki z kortykosteroidów do zajętego stawu znacząco
redukują bolesność oraz upośledzenie ruchomości. Fizjoterapia może pomóc, natomiast
siłę mięśniową nóg należy utrzymywać na odpowiednim poziomie, na przykład regularnie
Osteoarthritis | Polish | Translated March 05
Page 4 of 8
© NHS Direct 2005
pływając. Nieliczne dowody sugerują, że stosowanie glukozaminy w diecie prawdopodobnie
zaostrza objawy choroby zwyrodnieniowej. W przypadku ciężkiego, uporczywego bólu oraz
znacznie ograniczonej ruchomości należy rozważyć wymianę stawu. Postępowanie takie
może okazać się bardzo korzystne dla pacjenta.
Zabieg operacyjny wymiany stawu jest postrzegany jako ostatnia deska ratunku, ale należy
go brać pod uwagę, zanim dojdzie do całkowitej utraty funkcji stawu. Doświadczenia
związane z wymianą stawu biodrowego i kolanowego z powodu choroby zwyrodnieniowej
są dziś duże, a wyniki są zwykle bardzo dobre. Inne stawy objęte chorobą zwyrodnieniową
także można wymienić.
Zapobieganie
Utrzymywanie prawidłowej proporcji masy ciała do wzrostu jest jednym z najlepszych
sposobów zapobiegania wystąpienia choroby zwyrodnieniowej, ponieważ zmniejsza proces
zużywania powierzchni stawowych, a tym samym uszkadzania stawów. Pomocne są także
ćwiczenia, podtrzymujące siłę mięśni wokół zajętego procesem chorobowym obszaru, co
pomaga w stabilizacji stawu oraz istotnie zmniejsza problemy związane z chorobą.
Osteoarthritis | Polish | Translated March 05
Page 5 of 8
© NHS Direct 2005
[ Pobierz całość w formacie PDF ]