[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Psychiatria Polska
2008, tom XLII, numer 5
strony 659–669
Związek samouszkodzeń wśród młodzieży hospitalizowanej
psychiatrycznie z rodzajem zaburzeń psychicznych
i wybranymi czynnikami środowiskowymi*
Self-harm done by young patients during their psychiatric
hospitalization in relation to the presence of speciic mental disorders
and chosen environmental factors
Dorota Warzocha
1
, Agnieszka Gmitrowicz
1
, Tomasz Pawełczyk
2
1
Klinika Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii UM w Łodzi
Kierownik: dr hab. n. med. A. Gmitrowicz
2
Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Katedry Psychiatrii UM w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Rabe-Jabłońska
Summary
Aim
. The objective of the study was to assess the relation between the occurrence of
deliberate self-harm (DSH) in young patients during their psychiatric treatment and the pres-
ence of speciic mental disorders, or
the history of suicide attempts, the exposure to abuse
and their family situation.
Method
. The studied group consisted of 187 in-patients aged 13-19 years, hospitalized at
the Adolescent Ward of the Central Clinical Hospital, Medical University of Łódź, during the
2 quarters on the turn of 2005 and 2006. All patients were examined psychiatrically, and on
discharge they were also assessed with the “Questionnaire for the Assessment of Self-Harm”
designed for the purpose of this study.
Results
. Forty-seven percent of the psychiatrically treated in-patients had performed DSH
acts. A strong relationship (p<0.001) was found between the occurrence of SH and the previous
history of suicidal attempts, the presence of an alcohol problem in the family, the exposure to
sexual and physical abuse and the lack of support from close family members.
Conclusions
. There was no relation between the occurrence of deliberate self-harm in
young in-patients and the presence of a speciic psychiatric disorder.
Słowa klucze
: samouszkodzenia, młodzież, zaburzenia psychiczne
Key words
: deliberate self-harm, adolescents, mental disorders
* Praca inansowana z badań własnych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi nr 502-11-398
660
Dorota Warzocha i wsp.
Wstęp
W ostatnich latach narasta wśród młodzieży zjawisko samouszkodzeń. Współ-
występowanie odmiennych zapatrywań na ten temat uwidacznia się już na poziomie
deiniowania samouszkodzeń (SU), opisywanych jako „dobrowolne uszkodzenie ciała
lub zniszczenie tkanki bez świadomej intencji samobójczej” [1], lub – bez precyzowa-
nia przewidywanych następstw – jako „każde zamierzone, nie zakończone śmiercią,
działanie polegające na: uszkadzaniu powierzchni ciała poprzez np. uderzanie, przypa-
lanie, kaleczenie, skok z wysokości, połykanie substancji niejadalnych, przyjmowanie
leków w dawkach przekraczających terapeutyczne” [2].
Wieloośrodkowe badania ankietowe CASE (Child and Adolescent Self-harm in
Europe – CASE study) dotyczące rozpowszechnienia SU wśród dzieci i młodzieży
nie leczonej psychiatrycznie wykazały, że uczniowie z SU stanowili w zależności
od kraju od 2,7% do 12,9% badanej populacji (N = 30 000) [3]. Najwyższy odsetek
SU – 40% – stwierdzono wśród nastolatków przebywających w instytucjach opie-
kuńczo-wychowawczych [4]. Większość autorów uważa, że wśród badanych osób
dokonujących SU przeważają dziewczęta [2, 5, 6]. Można to tłumaczyć odmiennym
przeżywaniem przez dziewczęta własnej izyczności. Częstość występowania SU
wśród adolescentów leczonych psychiatrycznie mieści się w przedziale od 40% do 61%
[7, 8]. Na Oddziale Młodzieżowym CSK UM w Łodzi w 2004 roku 27% pacjentów
dokonywało różnego rodzaju SU [3].
Samouszkodzenia mogą pojawiać się jako objaw towarzyszący wielu zaburzeniom
psychicznym. Najczęściej opisywane są u osób z rozpoznaniem osobowości borderline.
Powiązanie autodestruktywności z tymi zaburzeniami osobowości jest do tego stopnia
istotne, że zarówno w klasyikacji DSM-IV [9], jak i w ICD-10 [10] powtarzające się
groźby samobójcze i samouszkodzenia uznano za jedno z kryteriów diagnostycznych.
Szacuje się, że od 52% do 78% tych pacjentów podejmuje działania autodestruktywne.
Istotne jest też współwystępowanie SU i zaburzeń odżywiania się. Strong [11] zwraca
uwagę na znaczenie urazów psychicznych i izycznych, a szczególnie wykorzystania
seksualnego, w kształtowaniu się obu tych zaburzeń. Ponadto przyjmuje się, iż mają
one u podłoża te same mechanizmy psychologiczne. Umożliwiają one powtórne prze-
żywanie pierwotnej traumy w sposób kontrolowany przez jednostkę [12]. W ICD-10
[10] SU stanowią też objaw zaburzeń hiperkinetycznych z towarzyszącym upośledze-
niem umysłowym i ruchami stereotypowymi.
Próby oszacowania częstości występowania zaburzeń psychicznych wśród osób
dokonujących SU pokazują, że dotyczą one znaczącego odsetka tej populacji, w zależ-
ności od źródeł od 25% do ponad 90% [13]. Najczęściej u osób z SU rozpoznawane
są zaburzenia afektywne, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz zaburzenia
lękowe [14]. Uważa się, że leczenie zaburzeń psychicznych może w istotny sposób
zmniejszyć występowanie zachowań autoagresywnych w tej grupie wiekowej [15].
W 1990 roku Favazza i Rosenthal [16] zasugerowali umieszczenie „syndromu
nawracających samouszkodzeń” w amerykańskiej klasyikacji DSM jako odrębnej
kategorii w ramach niespecyicznych zaburzeń kontroli impulsów. Zgodnie z klasy-
ikacją ICD-10 [10] samouszkodzenia należy kodować według pozycji z rozdziału
Samouszkodzenia wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie
661
XX – „zamierzone samouszkodzenie” (X60–X84), które obejmuje zarówno samousz-
kodzenia bez intencji samobójczych, jak i próby samobójcze, co nie daje możliwości
rozróżnienia rodzajów zachowań autodestruktywnych.
Etiologia SU jest wieloczynnikowa. W literaturze przeważa pogląd, że są one
następstwem interakcji zachodzącej między biologiczną predyspozycją (podatnością)
a traumatycznymi doświadczeniami z dzieciństwa [17]. Zachowania autoagresywne
towarzyszą wielu genetycznie uwarunkowanym zespołom z upośledzeniem umysło-
wym [18].
Liczne doniesienia wskazują na związek pomiędzy sytuacją rodzinną w okresie
dzieciństwa a późniejszymi zachowaniami autoagresywnymi [19, 20]. Dorastanie
w rodzinach dysfunkcyjnych, doświadczenie przemocy czy zaniedbania mogą wyzwa-
lać negatywne emocje [21] – samouszkodzenia mogą być próbą ich odreagowania.
Prawdopodobieństwo dokonania SU jest większe u młodzieży wychowywanej w rodzi-
nach niepełnych [2]. Z badań Lewandowskiej i wsp. [22] wynika, że 50% młodzieży
dokonującej SU wychowywane było bez jednego rodzica. Wpływ utraty kontaktu
ze znaczącymi osobami na występowanie SU potwierdziły między innymi badania
przeprowadzone wśród młodzieży leczonej psychiatrycznie. Wynika z nich, że 47%
pacjentów dokonujących SU utraciło w dzieciństwie kontakt z ojcem [3]. Podobnie,
czynnikiem zwiększonego ryzyka wystąpienia SU w grupie wychowanków placówek
wychowawczych okazała się utrata kontaktu z wychowawcami [23].
Mimo wielu badań nadal nie jest rozstrzygnięty wpływ określonych zaburzeń
psychicznych na dokonywanie przez młodzież samouszkodzeń, w kontekście udziału
czynników rodzinnych i traumatycznych.
Cel
Celem pracy była ocena zależności pomiędzy występowaniem u hospitalizowanej
młodzieży samouszkodzeń a rozpoznaniem określonych zaburzeń psychicznych, podej-
mowaniem w przeszłości prób samobójczych, doznawaniem przemocy seksualnej i i-
zycznej oraz sytuacją rodzinną (rozwodem rodziców, doświadczaniem braku wsparcia
ze strony najbliższych, istnieniem problemu alkoholowego w rodzinie, występowaniem
chorób psychicznych w rodzinie, przeżyciem śmierci rodzica).
Materiał
Populację badaną stanowiło 187 pacjentów w wieku 13–19 lat, hospitalizowanych
na Oddziale Psychiatrii Młodzieżowej CSK UM w Łodzi w czwartym kwartale 2005
roku oraz w pierwszym kwartale 2006 roku. Do badania byli rekrutowani kolejno
pacjenci nowo przyjmowani na oddział. Wśród badanych było 58 chłopców (średnia
wieku 16,81; SD = 1,25) i 129 dziewcząt (średnia wieku 16,5; SD = 1,38). Średnia
wieku wszystkich pacjentów wynosiła 16,59 (SD = 1,35).
Z badań wykluczono pacjentów z rozpoznaniem upośledzenia umysłowego ze
względu na trudności w zrozumieniu przez nich pytań zawartych w narzędziach
badawczych.
662
Dorota Warzocha i wsp.
Metoda
Włączeni do badań pacjenci byli badani psychiatrycznie przez tego samego leka-
rza i diagnozowani zgodnie z klasyikacją ICD-10 [10], ponadto oceniani za pomocą
specjalnie skonstruowanego „Kwestionariusza do oceny samouszkodzeń”, uwzględ-
niającego wybrane zmienne niezależne.
Przy wypisaniu ze szpitala pacjentów klasyikowano do dwóch podgrup ze wzglę-
du na wystąpienie w trakcie hospitalizacji co najmniej jednego aktu samouszkodzeń
(SU), czyli zmiennej zależnej. W pracy przyjęto powszechnie cytowaną deinicję SU
określającą je jako: „zamierzone zadawanie sobie bólu i/lub uszkadzanie ciała pozba-
wione intencji samobójczych” [12].
Analizy statystyczne wykonano z wykorzystaniem pakietu statystycznego SPSS
12 PL dla Windows. Zgodność rozkładów zmiennych z rozkładem normalnym oce-
niano za pomocą testu Shapiro–Wilka. Związki zmiennych jakościowych oceniano
na podstawie częstości występowania poszczególnych kategorii w tabelach kontyn-
gencji i porównania ich za pomocą testu niezależności Chi
2
. Dla wszystkich analiz za
maksymalne dopuszczalne prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju przyjęto
wartość α = 0,05. Obliczano dokładne prawdopodobieństwa testowe p dla zastoso-
wanych statystyk.
Diagnozy wśród młodzieży z zaburzeniami psychicznymi w obu
grupach, tzn. w grupie z SU i bez SU, miały podobny rozkład
.
Celem umożliwienia
przeprowadzenia obliczeń statystycznych za pomocą testu niezależności Chi
2
łączono
rzadkie kategorie zmiennej „rozpoznanie” (występujące nie częściej niż u 10 procent
pacjentów każda), w wyniku czego stworzono nową zmienną „rozpoznanie – 4 ka-
tegorie”: 1) schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe, 2) zaburzenia
afektywne, 3) zaburzenia nerwicowe oraz 4) inne zaburzenia.
Rozpoznania w grupie
17 pacjentów, oznaczonej „inne zaburzenia”, obejmowały zaburzenia zachowania,
zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia spowodowane używaniem substancji
psychoaktywnych i zaburzenia występujące pod postacią somatyczną.
Jako miarę siły związku przyjęto współczynnik lambda Goodmana i Kruskala (λ).
Wyniki
Co najmniej jeden akt samouszkodzenia bez intencji samobójczych wystąpił
u 47% badanej młodzieży hospitalizowanej z powodu zaburzeń psychicznych (N = 88;
w tym 76% dziewcząt i 24% chłopców). Czyli grupa badanych z samouszkodzeniami
stanowiła blisko połowę wszystkich pacjentów przyjętych do szpitala we wskazanym
okresie.
Wyniki analiz jednowymiarowych zaprezentowane w tabeli 1 wskazują, że zmien-
nymi istotnie związanymi z dokonywaniem samouszkodzeń wśród wszystkich hospi-
talizowanych pacjentów były następujące czynniki, które uszeregowano w porządku
malejącym podyktowanym wartościami współczynnika lambda: „próba samobójcza”,
„problem alkoholowy w rodzinie”, „doświadczanie przemocy izycznej”, „doświad-
czanie przemocy seksualnej” oraz „brak wsparcia w rodzinie”.
Samouszkodzenia wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie
663
Tabela 1.
Związek występowania samouszkodzeń z określonymi zmiennymi klinicznymi
oraz środowiskowymi u młodzieży hospitalizowanej na oddziale psychiatrycznym
Zmienna
Poziom
SU
df
p
χ
2
λ
§
Nie
Tak
Kobieta
62 (62,6)
67 (76,1)
3,974
1
0,057 0,057
Płeć
Mężczyzna
37 (37,4)
21 (23,9)
Schizofrenia,
zaburzenia
typu schizofrenii
i urojeniowe
33 (33,3)
36 (40,9)
Diagnoza
– 4 kategorie
Zab. afektywne 22 (22,2)
18 (20,5)
1,802
3
0,624 0,034
Zab. nerwicowe 26 (26,3)
17 (19,3)
Inne zaburzenia 18 (18,2)
17 (19,3)
Próby
samobójcze
w wywiadzie
Nie
78 (78,8)
32 (36,4)
34,618
1
< 0,001
0,398
Tak
21 (21,2)
56 (72,7)
Rozwód
rodziców
Nie
89 (89,2)
75 (85,2)
0,943
1
0,377 0,034
Tak
10 (10,1)
13 (14,8)
Brak wsparcia
w rodzinie
Nie
88 (88,9)
67 (76,1)
5,342
1
0,031
0,114
Tak
11 (11,1)
21 (23,9)
Problem alkoho-
lowy w rodzinie
Nie
89 (89,9)
49 (55,7)
28,208
1
< 0,001
0,330
Tak
10 (10,1)
39 (44,3)
Choroby
psychiczne
w rodzinie
Nie
86 (86,9)
82 (93,2)
2,034
1
0,225 0,011
Tak
13 (13,1)
6 (6,8)
Śmierć
w rodzinie
Nie
91 (91,9)
76 (86,4)
1,505
1
0,244 0,045
Tak
8 (8,1)
12 (13,6)
Doświadcza-
nie przemocy
izycznej
Nie
90 (90,9)
59 (67,0)
16,386
1
< 0,001
0,227
Tak
9 (9,1)
29 (33,0)
Doświadczanie
przemocy
seksualnej
Nie
98 (99,0)
70 (79,5)
19,297
1
< 0,001
0,193
Tak
1 (1,0)
18 (20,5)
χ
2
– wartość statystyki testu niezależności Chi
2
; df – liczba stopni swobody; p – wartość
dwustronnego dokładnego prawdopodobieństwa testowego; λ – wartość współczynnika lambda
Goodmana i Kruskala; § – zmienna zależna: samouszkodzenie; podkreśleniem zaznaczono wystę-
powanie istotnych zależności
Nie wykazano związku pomiędzy dokonywaniem SU a wyłonionymi czterema
kategoriami rozpoznań oraz niektórymi czynnikami rodzinnymi – rozwodem rodziców,
śmiercią oraz chorobami psychicznymi w rodzinie.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]