[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zwapnienia skóry u psów – przyczyny
i patogeneza
Calcinosis cutis in the dogs – causes and
pathogenesis
Wilkołek P.
1
, Toczek W.
2
, Śmiech A.
1
, Szczepanik
M.
1
• Faculty of Veterinary Medicine, Agricultural
University, Lublin
1
, Veterinary Surgery „Medvet”,
Bielsko-Biała
2
.
Piotr Wilkołek¹, Wojciech Toczek², Anna Śmiech³, Marcin Szczepanik¹
z Zakładu Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Wydziału Medycyny
Weterynaryjnej w Lublinie¹, Lecznicy Weterynaryjnej „Medvet” w Bielsku-Białej
2
oraz Katedry Anatomii Patologicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie
3
Calcinosis cutis is an unusual syndrome of idiopa
-
thic, dystrophic, metastatic or iatrogenic minerali
-
zation characterized by deposition of calcium salts
in the skin. It can be also subclassiied as a genera
-
lized and localized calcinosis cutis. The most com
-
mon origin of this syndrome are: hyperadrenocorti
-
cism, neoplasms, trauma and chronic renal diseases.
This article presents major causes and pathogenesis
of calcinosis cutis in dogs.
Wapnica skóry polega na odkładaniu
(mineralizacji) soli wapnia w skórze, któ-
re zawierają kryształy hydroksyapatytu lub
bezpostaciowe fosforany wapnia. Ze wzglę-
du na rozmieszczenie zmian skórnych za-
zwyczaj rozróżnia się dwie postaci klinicz-
ne wapnicy: miejscową i uogólnioną, a ze
względu na etiologię trzy: dystroiczną,
przerzutową i idiopatyczną. U psów naj-
częstszymi postaciami wapnicy skóry są
dystroiczna i idiopatyczna, w przeciwień-
stwie do ludzi, u których dominuje postać
przerzutowa (1, 2, 3).
Metodą rozstrzygającą podczas proce-
su diagnostycznego zwapnień skóry jest
badanie histopatologiczne. Po pierwsze
stwierdza się sam proces wapnienia skó-
ry, po drugie można określić jak długo pro-
blem u zwierzęcia występuje, co ma duże
znaczenie w rozpoznaniu czynnika wywo-
łującego lub sprzyjającego powstawaniu
zmian. Stwierdzano 3 okresy powstawa-
nia zwapnień. Wczesną mineralizację ce-
chuje mierny naciek komórek zapalnych,
zmiany mają okrągłe lub lekko nieregu-
larne brzegi, bez widocznego wokół ziar-
ninowania. Dłużej trwająca mineralizacja
charakteryzuje się bardziej intensywnym
naciekiem komórek zapalnych, głównie
makrofagów, nielicznych limfocytów, ko-
mórek plazmatycznych i neutroilów z roz-
rostem tkanki łącznej w sąsiedztwie zmian.
Proces przewlekły zaś charakteryzuje się
rozwojem zapalenia ziarniniakowego z ob-
itym naciekiem komórek jednojądrzastych
i odkładaniem bezpostaciowych mas soli
wapnia (2, 3).
Keywords:
calcinosis cutis, dogs, etiology, patho
-
genesis.
W
literaturze medycznej dostępnych
jest wiele udokumentowanych do-
niesień naukowych na temat przyczyn i pa-
togenezy zwapnień skóry. Kiedy jednak le-
karz weterynarii otrzymuje wynik badania
histopatologicznego, gdzie w opisie stwier-
dza się
calcinosis cutis,
zaczyna gorącz-
kowo poszukiwać danych literaturowych,
które mogłyby wskazać kierunek badań
diagnostycznych prowadzących do upra-
gnionego rozpoznania. W artykule przed-
stawiono potencjalne przyczyny i patoge-
nezę zwapnień skóry u psów, uwzględnia-
jąc kryteria kliniczne oraz kierunki badań
dodatkowych umożliwiających postawie-
nie rozpoznania.
Wapnica uogólniona
Postać uogólniona skórnych zwapnień (
cal-
cinosis universalis
) u psów najczęściej spo-
tykana jest w praktyce klinicznej zarówno
w przebiegu przypadków naturalnych, jak
i jatrogennych w następstwie leczenia gli-
kokortykosteroidami. W 80–85% przypad-
ków przyczyną tych zaburzeń są gruczola-
ki przysadki i nadprodukcja hormonu ad-
renokortykotropowego (ACTH). Pozostałe
15–20% naturalnych przypadków związa-
ne są z zaburzeniami pierwszorzędowymi,
spowodowanymi rozrostem kory nadner-
742
Życie Weterynaryjne • 2007 • 82(9)
Prace poglądowe
czy. Ocenia się, że w około w 40% przy-
padków stwierdza się zwapnienia skórne.
Rzadko można je obserwować na początku
występowania uchwytnych klinicznie ob-
jawów choroby. tj. wielomocz, nadmierne
pragnienie czy apetyt (1,7–8% osobników).
W niektórych jednak przypadkach są głów-
nym objawem zauważalnym przez właści-
ciela i podstawowym motywem konsulta-
cji. U psów stwierdza się także zwapnienia
innych tkanek miękkich: okołooskrzelowe
i kamicę dróg moczowych, bez widocz-
nej w badaniach radiologicznych oste-
oporozy. Zmiany skórne cechuje wystę-
powanie grudek, płytek i guzków, barwy
od żółtawej, różowej do żółtawo-czerwo-
nej, o twardej konsystencji (
ryc. 1
). W przy-
padkach przewlekłych zwykle dochodzi do
owrzodzeń i strupienia, a także głębszych
zmian pourazowych oraz ropnych zapa-
leń skóry. We wczesnym okresie zmiany
mogą mieć konsystencję luktującą, przy-
pominającą torbiele, zmiany zaś przewle-
kłe są twarde. W badaniach wykonanych
u 68 psów z hiperadrenokortykoidyzmem
nie stwierdzono podwyższonego poziomu
zjonizowanego i całkowitego Ca w surowi-
cy, z wyjątkiem 2 psów, u których poziom
był nieznacznie podwyższony. W innej
grupie psów (n=22), u których rozpozna-
no pierwszo- lub drugorzędową nadczyn-
ność kory nadnerczy, nie stwierdzono tak-
że różnic w poziomie wapnia całkowitego
we krwi (średnio 2,55 mmol/l) w porówna-
niu z psami zdrowymi (2,6 mmol/l). Uwa-
ża się więc, że złogi wapnia tworzą się na
podłożu zaburzeń zwyrodnieniowych skó-
ry, gdzie dochodzi do zmian we włóknach
kolagenowych i elastycznych pod wpły-
wem nadmiernej ilości kortyzolu we krwi.
Zmiany takie mogą występować w każdej
okolicy, zwykle na grzbiecie, pachach i pa-
chwinach (
ryc. 2
). Zawsze należy dokładnie
zbadać jamę ustną, gdyż na błonach śluzo-
wych także może dochodzić do tworzenia
się guzów zawierających sole wapnia (
ryc. 3
).
W badaniu histopatologicznym widoczne
są złogi soli wapnia ułożone wzdłuż włó-
kien kolagenowych i elastycznych w skó-
rze właściwej oraz na granicy warstwy ko-
mórek podstawnych (
ryc. 4
). Jeżeli leczenie
nadczynności kory nadnerczy przebiega
pomyślnie, zmiany takie ustępują w okre-
sie 2–12 miesięcy (2, 4, 5, 6, 7, 8).
Drugą postacią uogólnionej wapnicy
skóry jest idiopatyczna kalcynoza skóry.
Taka postać stwierdzana była u młodych
psów poniżej pierwszego roku życia. Ta
rzadka choroba występuje u zwierząt, u któ-
rych brak jakichkolwiek uchwytnych zabu-
rzeń hormonalnych i gospodarki mineralnej
oraz bez wcześniejszych zmian patologicz-
nych dotyczących skóry. Zmiany histopato-
logiczne są identyczne z tymi, które wystę-
pują w przebiegu zespołu Cushinga. Przy-
czyna tych zwapnień skóry nie jest znana.
Ryc. 1.
Obraz kliniczny zwapnień skóry. Widoczna płytka barwy żółtej i czerwonej z wyraźną demarkacją od skó-
ry zdrowej
Ryc. 2.
5-letni dalmatyńczyk, u którego stwierdzono zespół Cushinga z uogólnioną wapnicą skóry. Widoczne
zmiany lokalizujące się w okolicy pachwin i brzucha
Ryc. 3.
Płytki zwapnień na błonie śluzowej języka w przebiegu uogólnionej wapnicy
743
Życie Weterynaryjne • 2007 • 82(9)
Prace poglądowe
Choroba spotykana jest u pewnych ras
psów: buldogów angielskich, dobermanów,
jamników, labrador retrieverów i rottweile-
rów. Obserwowano również wapnicę idio-
patyczną u psów ze sobą spokrewnionych.
Spostrzeżenia te nasuwają przypuszczenia
o predyspozycjach genetycznych występu-
jących u psów, podobnie jak ma to miejsce
u ludzi. W tej postaci obserwuje się zazwy-
czaj spontaniczne, powolne ustępowanie
zmian w ciągu roku (1, 2, 7).
Trzecia postać uogólnionej wapnicy
skóry obserwowana była u psów po kon-
takcie z produktami zawierającymi higro-
skopijne sole chlorku lub węglanu wap-
nia. Absorpcja tych związków odbywa się
przez skórę zwierzęcia, najczęściej w okoli-
cach słabo owłosionych, czyli brzucha, pa-
chwin, przyśrodkowej ud oraz dalszych od-
cinków kończyn, prowadząc do kontakto-
wego podrażnieniowego zapalenia skóry.
Nie stwierdzano podwyższonego stężenia
wapnia i fosforu we krwi psów. Jeżeli zwap-
nienia obejmują wyżej wymienione okoli-
ce, należy w wywiadzie z właścicielem za-
pytać o ewentualny kontakt zwierzęcia
z produktami pochodzenia kostnego oraz
materiałami budowlanymi zawierającymi
wapń (chlorek wapnia; 3, 7, 9).
Zwapnienia przerzutowe (metastatic
calcinosis), zarówno w postaci miejsco-
wej, jak i uogólnionej, spowodowane są
zaburzeniami poziomu wapnia i fosforu
we krwi, a odkładanie soli wapnia wystę-
puje w skórze zdrowej. Predysponowany-
mi narządami, w których gromadzą się sole
wapnia, są te, które mają zdolność wydzie-
lania substancji o kwaśnym odczynie. Do
takich należą błona śluzowa żołądka, ner-
ki, płuca, duże naczynia tętnicze oraz żyły
płucne. Skóra psów, cechująca się właści-
wościami zasadowymi, rzadziej objęta jest
procesem wapnienia w następstwie wzro-
stu indeksu wapnia/fosforu we krwi. Ten
typ kalcyikacji skóry stwierdzano u psów
przy indeksie wapnia/fosforu wynoszącym
powyżej 5,7, zmniejszenie zaś wartości in-
deksu prowadzi do cofnięcia się zwapnień.
Okolicą predysponowaną do tworzenia zło-
gów wapnia w skórze są opuszki palcowe
(
ryc. 5
), głównie centralna, co może prowa-
dzić do okresowych kulawizn. Przyczyna-
mi zwapnień przerzutowych jest pierwotna
i wtórna nadczynność przytarczyc, prze-
wlekłe choroby nerek, zatrucia witaminą
D, zaburzenia związane z uszkodzeniem
kośćca (1, 2, 10, 11, 12).
Uogólnioną wapnicę skóry stwierdzano
również w przypadkach chorób zakaźnych.
W jednym przypadku była to uogólniona
blastomykoza u 3 psów, które leczono, po-
dając dożylnie amfoterycynę B. Zwapnie-
nia skóry zaczęły się pojawiać pomiędzy
2 a 6 tygodniem od rozpoczęcia leczenia,
a ustąpiły samoistnie po zakończeniu le-
czenia grzybicy. W tym przypadku u jed-
Ryc. 4.
Obraz mikroskopowy bioptatu skóry psa z zespołem Cushinga. Widoczne zmiany zwyrodnieniowe w skó-
rze właściwej oraz złogi wapnia (barwy ioletowej). Barwienie HE, pow. 100
×
Ryc. 5.
Zwapnienia skóry w okolicy palca kończyny piersiowej
Tabela 1.
Główne przyczyny wapnicy skóry u psów
Przyczyny zwapnień skóry
Zwapnienia zanikowe (odkładanie się soli wapnia w miejscach procesów zwyrodnieniowych, martwiczych
i ran):
1. Zwapnienia miejscowe (calcinosis circumscripta)
Zmiany zapalne: gruźlica, ziarniniaki, nużyca, gronkowcowe ropne zapalenia
Zmiany zwyrodnieniowe (torbiele przymieszkowe)
Zmiany nowotworowe
2. Zwapnienia uogólnione (calcinosis universalis)
Hiperglikokortykoidyzm
Cukrzyca
Zwapnienia idiopatyczne (odkładanie się soli wapnia bez widocznego wcześniej uszkodzenia tkanek lub
współistniejących chorób metabolicznych)
1. Zwapnienia miejscowe (idiopatyczne zwapnienia występujące u psów dużych ras)
2. Zwapnienia uogólnione (idiopatyczne zwapnienia u młodych psów)
Zwapnienia przerzutowe (odkładanie soli wapnia związane z nieprawidłowym metabolizmem wapnia i fosforu
uchwytnymi zmianami ich poziomu we krwi)
Przewlekłe choroby nerek
Wnikanie wapnia przez skórę
744
Życie Weterynaryjne • 2007 • 82(9)
Prace poglądowe
nego psa stwierdzono także złogi wapnia
w nerkach. W trakcie tworzenia się zmian
skórnych nie stwierdzono zaburzeń meta-
bolizmu wapnia i fosforu we krwi. Drugi
przypadek dotyczył leptospirozy u 6,5-let-
niego owczarka niemieckiego, u którego
po 26 dniach od zaobserwowania pierw-
szych objawów choroby, na głowie, grzbie-
cie i w okolicy krocza zaobserwowano wy-
łysienia, obejmujące coraz większe ob-
szary skóry. Nie stwierdzono świądu ani
bolesności skóry. W badaniu histopato-
logicznym ogniska mineralizacji obejmo-
wały głębsze i powierzchowne warstwy
skóry właściwej oraz wieloogniskowo ko-
rzenie włosów. Jako przyczynę zwapnień
uznano zmiany degeneracyjne skóry i nie-
wydolność nerek pod wpływem czynnika
bakteryjnego (1, 5, 13).
urazów mechanicznych miejsc predylek-
cyjnych na kończynach do rozwoju zwap-
nień. Oprócz wyżej wymienionych zwap-
nień skórnych, również występowały one
w jelicie cienkim, stawach kończyn i krę-
gosłupa (3, 11, 14).
Wapnicę opuszek palcowych stwierdzo-
no u psów z przewlekłą niewydolnością ne-
rek, która prowadziła do hiperkalcemii i/lub
hiperfosfatemii. Stężenie we krwi fosforu
wzrasta ze względu na spadek iltracji nerko-
wej i zaburzenia usuwania nadmiaru fosforu
z krwi. Hiperkalcemia rozwija się u około 5–
10% psów z przewlekłą niewydolnością ne-
rek i jest wynikiem zmniejszonej iltracji ner-
kowej, wzrostem stężenia witaminy D oraz
nadczynnością wtórną przytarczyc. Przyjmu-
je się, że w takich przypadkach czynnikiem
predysponującym do mineralizacji tej oko-
licy są powtarzające się urazy mechaniczne
podczas chodzenia zwierząt. Wszystkie jed-
nak opisane przypadki przewlekłej niewydol-
ności nerek kończyły się śmiercią zwierząt
i nie wiadomo, jakie są możliwości terapeu-
tyczne takich chorób. U ludzi w przebiegu
niewydolności nerek stwierdzano kalcyi-
laksję, uogólnioną chorobę naczyń krwio-
nośnych, charakteryzującą się ich minerali-
zacją solami wapnia i zmianami martwiczy-
mi skóry. Choroby tej jednak nie opisywano
u psów (11, 14, 15, 16).
Jatrogenna wapnica skóry stwierdza-
na była u psów podczas podawania wy-
sokich, immunosupresyjnych dawek gli-
kokortykosteroidów w leczeniu chorób
autoimmunologicznych. Obserwowano
również miejscową kalcynozę skóry i tkan-
ki podskórnej u 6-miesięcznego psa pod-
czas podskórnego i dożylnego podawania
10% roztworu
calcium gluconatum
w le-
czeniu pierwotnej niewydolności przytar-
czyc z hiperfosfatemią. Inne dane wskazu-
ją, że podawanie podskórne proligestonu
i medroksyprogesteronu, a także zabiegi
chirurgiczne były przyczyną miejscowej
wapnicy skóry (2, 17, 18).
Autorzy w swojej praktyce klinicznej
najczęściej leczyli przypadki zespołu Cu-
shinga, nowotworów skóry, zmiany poura-
zowe, głównie na kończynach oraz prze-
wlekłą niewydolność nerek, którym towa-
rzyszyły zwapnienia skóry. W większości
przypadki te miały charakter przewlekły
i dotyczyły zwapnień miejscowych. Opisa-
ne powyżej przyczyny i patogeneza zwap-
nień skóry u psów dają lekarzowi wetery-
narii możliwość szerszego spojrzenia na
problem i poszukiwania możliwości roz-
poznania etiologicznego, a nie wyłącznie
stwierdzenie wapnicy. Trzeba podkreślić,
że jest to zespół chorobowy, dający różne
objawy kliniczne, dobrze zauważalny przez
właściciela i lekarza, lecz zwykle jest dopie-
ro pierwszym elementem w procesie dia-
gnozowania choroby podstawowej.
Piśmiennictwo
1. De Risio L., Olby N. J.: Tumoral calcinosis of the thora-
cic spine: a case report and literature review.
Veterinary
Neurology and Neurosurgery
(online international jour-
nal) 2000,
2
, issue 1.
2. Scott D. W., Miller W.H., Griin C.E.:
Small Animal Der-
matology
. 6
th
ed., W. B Saunders Company, 2001.
3. Tafti A. K., Hanna P., Bourque A. C.: Calcinosis circum-
scripta in the dog: a retrospective pathological study.
J.
Vet. Med.
2005,
52
, 13–17.
4. Hara Y., Tagawa M., Masuda H., Sako T., Koyama H., Ori-
ma H., Nakamura S., Takahashi K., Sanno N., Teramo-
to A.: Transsphenoidal hypophysectomy for four dogs
with pituitary ACTH-producing adenoma
. J. Vet. Med.
Sci.
2003,
65
, 801–804.
5. Munday J. S., Bergen D. J., Wendi D. R.: Generalized cal-
cinosis cutis associated with probable leptospirosis in
a dog.
Vet. Dermatol
. 2005,
16
, 401–406.
6. Ramsey I. K., Teeb A. J., Harris E., Evans H.,. Herrtage
M. E.: Hyperparathyroidism in dogs with hyperadreno-
kortycism.
J. Small Anim. Pract
. 2005,
46
, 531–536.
7. Scott D. W., Buerger R. G.: Idiopathic calcinosis circum-
scripta in the dog: a retrospective analysis of 130 cases.
J. Am. Anim. Hosp. Assoc
. 1988,
24
, 651–685.
8. Teeb A. J., Arteaga. A., Evans H., Ramsey I. K.: Canine
hyperadrenokortycism: efekt of trilostane on parathyroid
hormone, calcium and phosphate concentration.
J. Small
Anim. Pract.
2005,
46
, 537–542.
9. Schick M. P., Schick R. O., Richardson J. A.: Calcino-
sis cutis secondary to percutaneous penetration of cal-
cium chloride in dogs.
J. Am. Vet. Med. Assoc.
1987,
191
,
207–211.
10. Ettinger S. J., Feldman E. C.:
Textbook of Veterinary In-
ternal Medicine
. 5
th
ed., W. B. Saunders Company, Phila-
delphia 2000.
11. Kowalewich N. J., Hawkins E. C: Calcinosis circumscrip-
ta involving the metatarsal region in a dog with chronic
renal failure.
Can. Vet. J.
1992,
33
, 465–466.
12. Schaer M., Ginn P. E., Fox L. E., Leon J., Ramirez R. M.:
Severe calcinosis cutis associated with treatment of hypo-
parathyroidism in a dog.
J. Am. Anim. Hosp. Assoc.
2001,
37
, 364–369.
13. Gortel i wsp.: Calcinosis cutis associated with systemic bla-
stomycosis in three dogs.
J. Am. Anim. Hosp. Assoc.
1999,
35
, 368–374.
14. Jofe D. J.: Calcinosis circumscripta in the footpad of a dog.
Can. Vet. J.
1996,
37
, 161–162.
15. Gloss T. L.: Calcinosis circumscripta and renal dysplasia
in a dog.
Vet. Dermatol
. 1997,
8
, 27–32.
16. Guldbakke K. G., Khachemoune A.: Calciphylaxis.
Int. J.
Dermatol.
2007,
46
, 231–238.
17. Bardagi M., Lloret A., Fondati A., Ferrer L.: Neutrophilic
dermatosis resembling pyoderma gangrenosum in a dog
with polyarthritis.
J. Small Anim. Pract
. 2007,
48
, 229–232.
18. Jackson H. A: Eleven cases of vesicular cutaneous lupus
erythematosus in Shetland sheepdogs and rough col-
lies: clinical management and prognosis
Vet. Dermatol
.
2004,
15
, 37–41.
Wapnica miejscowa
Miejscowe postaci wapnicy skóry (
calcino-
sis circumscripta
) często mają podłoże dys-
troiczne, gdzie pierwotnie można wskazać
jako przyczynę urazy, stany zapalne, cho-
roby pasożytnicze, zakaźne i tkanki łącz-
nej lub nowotwory (tłuszczak, nabłoniak
wapniejący). Predysponowaną rasą do roz-
woju takich zmian są owczarki niemiec-
kie, u których podejrzewa się predyspo-
zycje budowy anatomicznej nadgarstków,
śródstopia i palców. Inni autorzy sugeru-
ją, że u tej rasy zwapnienia pojawiające się
w głębszych warstwach skóry związane są
z dziedzicznymi zaburzeniami czynnościo-
wymi wydzielniczości gruczołów apokry-
nowych (głównie potowych) opuszek pal-
cowych, gdyż odkładanie soli wapnia, wi-
doczne w obrazie histopatologicznym, jest
tam obserwowane. Zwapnienia miejscowe
powstają również w wyniku tworzenia tor-
bieli gruczołów apokrynowych oraz w dnie
moczanowej. Dość obszerne dane na te-
mat miejscowej postaci wapnicy skóry i in-
nych narządów opublikowano na podsta-
wie analizy 77 przypadków młodych psów;
w 55% były to zwierzęta poniżej roku ży-
cia, a w 88% poniżej 4 lat. W większości
były to psy ras dużych: owczarki niemiec-
kie, rottweilery, dogi i golden retrievery.
Nie stwierdzono predyspozycji płciowej
do wapnicy miejscowej. Jako przyczynę
tych zwapnień uznano nowotwór: czer-
niaka, raka komórek podstawnych, guza
z komórek tucznych. Stwierdzono rów-
nież bardzo istotną rolę powtarzających się
Dr P. Wilkołek, Zakładu Diagnostyki Klinicznej i Dermato
-
logii Weterynaryjnej, Wydział Medycyny Weterynaryjnej
AR, ul. Głęboka 30, 20-612 Lublin
Wojewódzki Inspektorat Weterynarii w Bydgoszczy poszukuje
kandydata na stanowisko powiatowego lekarza weterynarii
w Tucholi. Informacje: 052 345 50 13
Sprzedam aparat mobilax 200, stół, lampa do ciemni, kasety,
ramki, kaseta wzmacniająca. Cena 8500 zł.
Tel. 0-501 732 051; 087 610 44 44
Kupię głowicę do aparatu ECHOSON Desmin MHz i 7,5 MHz
lub cały aparat, e-mail: plumber@poczt a.onet.pl
WWS Polska podejmie pracę z inseminatorami.
Tel. 022 759 15 78
745
Życie Weterynaryjne • 2007 • 82(9)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]