[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
Zagadnienia egzaminacyjne
1) Pojecie państwa
Państwo
– polityczna,
i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace
dużych grup społecznych; Najwyższa polityczna terytorialna przymusowa organizacja społeczeństwa, posiadająca
swoisty aparat władzy i suwerenność, posługująca się prawem w celu realizacji swoich zadań; Bez takich elementów jak:
władza, terytorium i ludność, państwo nie może istnieć. Kryterium ONZ.
Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi. Na podstawie tej definicji
wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:
·
państwo niewolnicze
– cechuje je występowanie właścicieli
oraz niewolników będących ich
własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są
warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.
·
państwo feudalne
– występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np.
. Stosunki zwierzchnik – podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa
chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.
·
państwo kapitalistyczne
– charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz
wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz
korzystają z formalnie równych praw.
·
państwo socjalistyczne
– charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-
ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach
państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami
kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności – w państwach kapitalistycznych większość dóbr
skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa,
rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.
2) Geneza państwa
Geneza państwa
, zespół przyczyn, które złożyły się na powstanie państwa. Koncepcja wywodzi się od
wg
której natura człowieka predestynuje go do życia w państwie, stąd jest ono naturalnym wytworem społecznego
instynktu wspólnot ludzkich. Koncepcje teologiczne upatrują genezy państwa w woli istoty nadprzyrodzonej,
głosił, że każda władza pochodzi od Boga. Z kolei
uważał, iż jedynie sama zasada i idea władzy
pochodzi od Boga, natomiast ustrój ustanawiają ludzie.
·
teistyczna
– teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na
rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w
licznych zwolenników zyskała w
·
teologiczna
– jej twórcą był
który w dziele zatytułowanym
De civitatis Dei
twierdził, że władza
pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował
władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie
są doskonałe.
·
patriarchalna
– koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z
tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla
·
patrymonialna
– poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.
umowy społecznej
– według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami,
w takim
państwie jest
twórcą koncepcji był
a wybitnym przedstawicielem m.in.
Rousseau
.
·
·
podboju i przemocy
– zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona
silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w.
przez
·
solidarystyczna
– twórcą był
państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się
obowiązkami.
·
psychologistyczna
– twórcą był
państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych
– bezpieczeństwa,
dominacji.
·
marksistowska
(bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach
klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na
straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są
i
teoria państwa w
– według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości
człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli.
·
funkcjonalna
– dominuje we współczesnej
głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju
społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórca: Aureliusz Augustyn.
·
3) Zasady ustroju politycznego państwa- pojęcie.
Zasady ustrojowe to podstawowe rozwiązania zamieszczone w ustawie zasadniczej, które regulują podstawy ustroju
społecznego, politycznego i gospodarczego państwa.
Decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego wyrażone w postaci konstrukcji normatywnych, które determinują
zakres praw i wolności człowieka oraz określają zasady organizacji i zakres kompetencji władz publicznych (budowa
organów naczelnych, administracji i samorządu terytorialnego).
4) Przebieg prac nad Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997r.
9 listopada 1993 r. zainaugurowała prace Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, składająca się z 46 posłów
Sejmu II kadencji i 10 senatorów Senatu III kadencji, wybranych w dniu 19 września 1993 r. W ten sposób po raz trzeci
rozpoczęto prace zmierzające do uchwalenia nowej ustawy zasadniczej.
Pierwszy etap prac konstytucyjnych to lata 1989 - 1991 r., zakończony przygotowaniem projektu konstytucji zarówno w
Sejmie, jak i Senacie. O tym, że nie doszło wówczas do uchwalenia konstytucji, zdecydował fakt, że Sejm wybrany w
1989 r. uległ samorozwiązaniu, jako nie pochodzący z wyborów wolnych i demokratycznych.
Za początek drugiego etapu prac można uznać wolne i demokratyczne wybory parlamentarne z 27 października 1991 r.
Efektem prac tego parlamentu oraz prezydenta L. Wałęsy było przyjęcie ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992
r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Ustawa ta została oparta na założeniu, iż nową konstytucję
uchwali większością 2/3 głosów Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone Sejm i Senat, a ostatecznie o jej wejściu w
życie zadecyduje naród w referendum. Przygotowanie projektu to zadanie Komisji Konstytucyjnej. Prawo wniesienia
projektu Konstytucji przyznane zostało Prezydentowi RP, grupie co najmniej 56 członków Zgromadzenia Narodowego
oraz Komisji Konstytucyjnej.
Parlament wybrany w wolnych i demokratycznych wyborach rozpoczął prace nad nową konstytucją, lecz do jej
uchwalenia nie doszło, gdyż w maju 1993 r. prezydent L. Wałęsa rozwiązał parlament.
Sejm i Senat, wybrane w 1993 r., prace zmierzające do uchwalenia nowej ustawy zasadniczej rozpoczęły jednak nie od
przygotowania projektu, lecz od nowelizacji ustawy konstytucyjnej. Z inicjatywy prezydenta L. Wałęsy prawo wniesienia
projektu konstytucji otrzymała grupa obywateli, której liczebność Sejm określił na 500 tys. Ponadto nowelizacja -
uchwalona ostatecznie w kwietniu 1994 r. - przyjęła, że przedmiotem prac konstytucyjnych mogą być również projekty
konstytucji wniesione w poprzedniej kadencji.
We wrześniu 1994 r. w Zgromadzeniu Narodowym odbyło się pierwsze czytanie 7 wniesionych projektów konstytucji
przygotowywanych przez:
·
Komisję Konstytucyjną Senatu I kadencji,
·
Polskie Stronnictwo Ludowe i Unię Pracy,
·
Konfederację Polski Niepodległej,
·
Unię Wolności,
·
Sojusz Lewicy Demokratycznej,
·
prezydenta L. Wałęsę,
·
NSZZ "Solidarność
”
i ugrupowania centroprawicowe (projekt obywatelski).
Wszystkie projekty zostały skierowane do Komisji Konstytucyjnej w celu przygotowania jednolitego projektu.
W końcowych miesiącach 1994 r. 6 stałych podkomisji Komisji Konstytucyjnej (Redakcyjna zagadnień ogólnych i
przepisów wprowadzających konstytucję; Podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego; Zagadnień systemu
źródeł prawa; Organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i samorządu terytorialnego; Instytucji ochrony prawa i
organów wymiaru sprawiedliwości; Praw i obowiązków obywateli) pracując bardzo intensywnie przygotowało
poszczególne części projektu odpowiadające zakresowi pracy podkomisji określonemu w jej nazwie.
W końcu grudnia 1994 r. eksperci komisji zestawili efekty prac podkomisji. W ten sposób powstała pierwsza całościowa
wersja projektu konstytucji.
Projekt ten na początku 1995 r. stał się przedmiotem prac podkomisji redakcyjnej. W ich efekcie powstała
zmodyfikowana wersja projektu, nad którym w końcu stycznia 1995 r. obradowała Komisja Konstytucyjna. W wyniku
przeprowadzonych wówczas głosowań rozstrzygnięto kilka kluczowych zagadnień ustrojowych. Przyjęto m.in., że
parlament będzie dwuizbowy, a Prezydent nie będzie stał na czele władzy wykonawczej.
W konsekwencji przeprowadzonych głosowań z projektu będącego podstawą obrad komisji wykreślone zostały warianty
rozwiązań, które nie zyskały poparcia większości komisji. W ten sposób powstała kolejna wersja projektu konstytucji
(nosząca datę: 26 stycznia 1995 r.).
Projekt ten stał się postawą dalszych prac Komisji. Polegały one na tym, że przedmiotem systematycznej debaty był
każdy z ponad 200 artykułów projektu. Po dyskusji zgłaszane były wnioski dotyczące treści określonego artykułu. W
wyniku przeprowadzonych następnie głosowań nad wnioskami powstała treść poszczególnych artykułów.
W ten sposób Komisja pracowała przez ok. 1,5 roku obradując zwykle dwa razy w miesiącu na 2 - 3-dniowych
posiedzeniach. Ten etap prac został zakończony 19 czerwca 1996 r.
W lipcu i sierpniu projekt stał się przedmiotem prac najpierw grupy ekspertów, a następnie podkomisji redakcyjnej.
Efektem tych prac były propozycje poprawek - głównie o charakterze redakcyjnym i legislacyjnym - do zdecydowanej
większości artykułów projektu.
W połowie września Komisja wznowiła prace rozpatrując propozycje poprawek przedłożone przez ekspertów i
podkomisję redakcyjną. W praktyce okazało się, że była to całościowa analiza niemal wszystkich artykułów projektu.
Ponadto zakres zmian wniesionych do projektu nie ograniczył się do zagadnień redakcyjnych, lecz objął również ważne
zagadnienia merytoryczne. Jednym z nich było przyjęcie preambuły.
Ten etap prac zakończył się w dniu 11 grudnia 1996 r. Nie doszło jednak do ostatecznego głosowania nad projektem,
gdyż parlamentarzyści Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy przedłożyli propozycje poprawek do projektu,
warunkując głosowanie za projektem od przyjęcia przedłożonych poprawek, które zostały jednak krytycznie ocenione
przez znaczną część członków Komisji.
W tej sytuacji postanowiono o przeprowadzeniu konsultacji politycznych mających na celu wypracowanie
kompromisowych propozycji poprawek. Konsultacje takie toczyły się na początku 1997 r. Przyjęte w ich trakcie
uzgodnienia pozwoliły na zamknięcie prac i uchwalenie w dniu 16 stycznia 1997 r. sprawozdania Komisji zawierającego
projekt Konstytucji RP w formie tekstu jednolitego.
W dniach 24-28 lutego 1997 r. odbyło się trzecie posiedzenie Zgromadzenia Narodowego, na którym odbyto debatę nad
sprawozdaniem Komisji Konstytucyjnej. W dyskusji zgłoszono 400 poprawek, w związku z czym projekt ponownie
skierowano do Komisji w celu przedstawienia dodatkowego sprawozdania.
Komisja Konstytucyjna ZN na posiedzeniu w dniach 7-14 marca rozpatrzyła wszystkie poprawki i zarekomendowała
przyjęcie 118 z nich.
21 marca 1997 r. Zgromadzenie Narodowe w głosowaniach przyjęło 98 poprawek i 2 wnioski mniejszości.
22 marca 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło w drugim czytaniu Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej.
Za
przyjęciem nowej ustawy zasadniczej głosowało 461 członków ZN, przeciwko - 31, 5 - wstrzymało się od głosu.
Konstytucja została przekazana prezydentowi RP do rozpatrzenia. Prezydent, w dniu 24 marca skierował do
Zgromadzenia Narodowego propozycje 41 poprawek. Wcześniej, w tym samym dniu, o przyjętej przez Zgromadzenie
Narodowe Konstytucji i o własnych propozycjach Aleksander Kwaśniewski rozmawiał z przedstawicielami czterech
klubów parlamentarnych (SLD, PSL, UW i UP) oraz ekspertami i doradcami.
W dwa dni później poprawki Prezydenta rozpatrywała Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego. Z 41
poprawek Komisja postanowiła zarekomendować przyjęcie 30 i odrzucenie ośmiu.
2 kwietnia 1997 r. odbyło się 4. posiedzenie Zgromadzenia Narodowego zwołanego w celu przygotowania i uchwalenia
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Odbyła się debata nad sprawozdaniem Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego o przedstawionych przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej propozycjach zmian do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - trzecie czytanie.
W głosowaniach przyjęto część poprawek Prezydenta.
Zgromadzenie Narodowe przyjęło Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej.
Nową Konstytucję poparło 451 członków ZN, 40 było przeciw, 6 wstrzymało się od głosu.
2 kwietnia 1997 r. przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, marszałek Sejmu
Józef Zych
przekazał prezydentowi
Aleksandrowi Kwaśniewskiemu
tekst Konstytucji RP uchwalonej w trzecim czytaniu przez ZN.
W tym samym dniu Prezydent podpisał zarządzenie o przeprowadzeniu referendum konstytucyjnego na dzień 25 maja
br. Rozporządzenie Prezydenta ukazało się w Dzienniku Ustaw RP nr 51 z 2 kwietnia 1997 r. (poz. 174)
5) Katalog zasad ustroju w Konstytucji RP
Zasady są zawarte w I rozdziale Konstytucji RP, który stanowi zbiór podstawowych zasad określających charakter
państwa, jak też wartości i priorytety, na jakich jest ono oparte. W ustaleniu katalogu tych zasad , który wciąż ma
charakter otwarty, bardzo istotną rolę odgrywa Trybunał konstytucyjny. Poprzez orzecznictwo nie tylko nadaje treść
poszczególnym zasadom , określa ich rolę i znaczenie, ale wyprowadza nowe zasady z już obowiązujących. Z treści
konstytucji można współcześnie wyprowadzić następujące zasady ustrojowe:
·
republikańskiej formy rządów,
·
demokratycznego państwa prawnego,
·
sprawiedliwości społecznej,
·
jednolitości państwa,
·
suwerenności (zwierzchnictwa),
·
przedstawicielstwa (reprezentacji),
·
trójpodziału i równowagi władz,
·
systemu rządów parlamentarno-gabinetowych,
·
wieloprzymiotnikowego prawa wyborczego,
·
pomocniczości (subsydiarności),
·
pluralizmu politycznego,
·
dwuizbowości parlamentu,
·
decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego,
·
odrębności władzy sądowej,
·
niezawisłości sędziów oraz niezależności sądów i trybunałów,
·
społecznej gospodarki rynkowej,
·
wolności gospodarczej,
·
ochrony własności,
·
wolności i praw człowieka oraz obywatela,
·
autonomii,
·
wzajemnej niezależności oraz współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych.
6) Konstytucyjne zasady systemu źródeł prawa
Konstytucja RP:
·
wprowadziła podział źródeł prawa (aktów prawnych) na powszechnie obowiązujące i wewnętrznie
obowiązujące, w związku z tym system źródeł prawa ma charakter dualistyczny (dychotomiczny), tj. że w istocie
każdy akt normatywny musi zostać podporządkowany albo prawu powszechnie wiążącemu , albo wewnętrznie
wiążącemu;
·
określiła miejsce prawa międzynarodowego i prawa wspólnotowego w systemie prawa polskiego;
·
sprecyzowała zasady wydawania aktów prawnych wykonawczych do ustawy, tj. rozporządzeń (zwykłych) i
zarządzeń;
·
stworzyła podstawy tzw. zamkniętego systemu źródeł prawa.
W demokratycznym
przyjmuje się wymóg
zgodności wszystkich aktów prawnych z konstytucją
"Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej". Jest to wynikiem przyjętej
zgodnie z którą każda ustawa musi być zgodna z konstytucją (
zaś każde rozporządzenie
wykonawcze nie może być sprzeczne z ustawą i konstytucją (
. Do oceny zgodności aktów prawnych z
normami wyższego rzędu powołany jest
Istotą
przepisów prawa powszechnie obowiązującego
jest ich zakres obowiązywania – mogą one obowiązywać
wszystkie podmioty w państwie. Przepisy także mogą kształtować sytuację prawną obywateli i podmiotów podobnych,
różnego rodzaju stowarzyszeń i organizacji, z partiami politycznymi włącznie, a także poszczególnych segmentów
aparatu władzy publicznej zarówno na szczeblu centralnym jak i terenowym. Ujęte są w hierarchicznym systemie, który
polega na tym, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych.
Podstawowymi konsekwencjami tej hierarchiczności są:
Wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla – konsekwencją niezgodności jest
wadliwość aktu niższego i pozwala to sądom na uchylenie bądź pominięcie takiego aktu.
Wymógł by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie
nowego aktu tego samego szczebla lub aktu szczebla wyższego.
Zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej określonego szczebla.
Zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla.
Wyróżniamy 4 zasadnicze szczeble:
Szczebel Konstytucyjny;
Szczebel umów międzynarodowych ratyfikowanych zgodnie z art. 89 ust. 1;
Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia wydane na mocy ustawy przez prezydenta na podstawie art. 234);
Szczebel rozporządzeń.
Warunkiem wejścia w życie przez akty powszechnie obowiązującego prawa jest ich ogłoszenie (zgodnie z art. 88) w:
Dzienniku Ustaw RP, Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” oraz Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski B”. Ich
wydanie należy do Prezesa Rady Ministrów.
Przepisy tego prawa zostały ujęte w zamknięty system źródeł prawa w aspekcie:
·
Przedmiotowym – Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o
powszechnie obowiązującym charakterze.
Art. 92 Konstytucji wymienia:
- konstytucję;
- ustawy;
- rozporządzenia z mocą ustawy;
- ratyfikowane umowy międzynarodowe;
- normy prawa stanowione przez organizację międzynarodową, której członkiem jest RP, jeżeli umowa
międzynarodowa konstytuująca ta organizację, przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie
wewnętrznym;
- rozporządzenia;
- akty prawa miejscowego;
- układy zbiorowe pracy i inne porozumienia.
Konstytucja i ustawy oraz umowy międzynarodowe mają charakter aktów samoistnych (mogą być wydawane w
ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stosowania, nie jest konieczne upoważnienie),
natomiast rozporządzenia mają charakter aktów wykonawczych (mogą być wydawane tylko na podstawie
upoważnienia ustawowego).
Inne przepisy konstytucyjne dają podstawę do uznania, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą
być:
- rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy;
- przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa
międzynarodowa konstytuująca tą organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie
wewnętrznym.
·
Podmiotowym – Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do
stanowienia prawa powszechnie obowiązującego:
- na poziomie konstytucyjnym -> parlament;
- na poziomie rozporządzeń -> Prezydent, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący określonymi działami
administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji;
- na poziomie prawa miejscowego -> organy samorządu terytorialnego oraz terenowy organ administracji
rządowej.
Istotą
aktów prawa wewnętrznego
jest ograniczony zakres ich obowiązywania bo w myśl art. 93 ust. 1 mogą być
kierowane tylko do „jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty”. System aktów prawa
wewnętrznego ma charakter otwarty – trzon jest wymieniony ale nie ma konstytucyjnego zakazu by także inne
podmioty mogły tworzyć akty prawa wewnętrznego. Akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ
władzy publicznej, o ile tylko istnieją „jednostki organizacyjnie mu podporządkowane o ile kompetencja do wydawania
takich aktów jest przewidziana w ustawie.” Akty prawa wewnętrznego nie mogą być adresowane do obywateli, nie ma
więc niebezpieczeństwa, że taka rozszerzająca interpretacja ich systemu może kolidować z ochroną praw i wolności
jednostki.
Każdy akt prawa wewnętrznego musi odpowiadać wymaganiom art. 93:
- może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt;
- może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać „na zewnątrz” w szczególności nie może być podstawą decyzji
wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów;
- może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólne kompetencje danego organu do wydania
takich aktów;
- musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem.
Są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie art. 94 ust. 1. Podlegają różnym formom
kontroli co do ich zgodności z prawem. Akty prawa wewnętrznego nie składają się na wzajemnie powiązany system tak
jak akty prawa powszechnie obowiązującego. Kompetencja do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter
otwarty z punktu widzenia przedmiotowego i podmiotowego.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]