[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->97Artykuł ukazał się w:Marketing w rozwoju regionu, pod red. J. Karwowskiego, Uniwersytet Szczeciński, , Szczecin 2002,s. 97-104.ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ WŚWIETLEKOMPETENCJI WŁADZ GMINYAlicja Sekuła,Politechnika Gdańska,Alicja.Sekula@zie.pg.gda.plWstępKryzys gospodarczy, jaki zaobserwować można było w krajach Europy Zachodniej w latach70-tych minionego stulecia skierował uwagę w stronę myślenia regionalnego. W Polsce rozwójlokalny nabrał znaczenia nieco później i był wypadkową co najmniej trzech procesów: zmiansystemowych, jakie miały miejsce pod koniec lat 80-tych ubiegłego wieku, nastawieniem wspólnotlokalnych na rozwiązywanie problemów we własnym zakresie oraz dążeniami do członkostwa wUnii Europejskiej1.1. Istota rozwoju lokalnegoEuropejska Karta Samorządu Terytorialnego2odnosi się do trzech kryteriów, które musząjednocześnie zaistnieć, by można było mówić o regionie. Cechy te to:najwyższy szczebel podziału administracyjno-terytorialnego państwa, znajdujący się bezpośrednioponiżej szczebla rządowego,władza pochodząca z powszechnych politycznych wyborów reprezentująca społeczeństwo,przedmiot działania, który został określony mianem „spraw interesu ogólnego”,przeciwieństwie do „spraw interesu miejscowego”, którymi zajmuje się samorząd lokalny.W takim ujęciu Polska, począwszy od 1999 roku, jest przykładem klasycznego regionalizmusamorządowego, przy czym za region uznaje się województwo samorządowe, którego wzrostpotencjału gospodarczego oraz poprawa konkurencyjności i poziomużyciamieszkańcówwpływające na rozwój społeczno-gospodarczy kraju nosi nazwę rozwoju regionalnego. W przypadkumniejszych jednostek terytorialnych (gminy, powiaty) mamy do czynienia z rozwojem lokalnym3.Fundusze strukturalne Unii Europejskiej uruchomiane są na poziomie jednostek NUTS (The Nomenclature of TerritorialUnits for Statistics, przy czym NUTS 1,2,3 to szczeble regionalne, a NUTS 4,5 to poziomy lokalne) pod warunkiemspełnienia wymogów dotyczących każdego poziomu.2Z roku 1999, jeszcze przez Polskę nie ratyfikowana; podano za M. Kulesza,Rozwój regionalny. Zagadnienia instytucjo-nalne,„Samorząd Terytorialny” 2000, nr 10, s. 4.3Czasami można spotkać opinie,żerozwój lokalny dotyczy tylko gmin, a ponadlokalny (ew. subregionalny) powiatów.Rozbieżność stanowisk spowodowana jest prawdopodobnie rozłożonymi w czasie zmianami w podziale terytorialnymkraju. Opinie takie nie należą jednak do powszechnych.1w98W literaturze przedmiotu wydzielić można kilka zasadniczych kierunków określania rozwojulokalnego. Definiuje się go kładąc nacisk na:rolę podmiotów biorących udział w jego kreowaniu. Najczęściej wymienia się cztery grupy: wła-dze, społeczność lokalną, przedsiębiorców i organizacje niedochodowe. Ich znaczenie przy gene-rowaniu rozwoju nie jest jednakowe. Zdecydowanie największa odpowiedzialność spada na samo-rząd terytorialny, który, reprezentując możliwie najszerzej interesy mieszkańców, winien odegraćdecydującą rolę w jego kreowaniu inicjując, koordynując i nadzorując rozwój4. Powinien onprowadzony być z punktu widzenia społeczności lokalnych w celu poprawy jakościżyciaw gminie,wielopoziomowość rozwoju lokalnego. Do wyróżnianych płaszczyzn należą: gospodarcza,ekologiczna, społeczna, przestrzenna, kulturalna i polityczna. Najczęściej przedstawia się rozwójw aspekcie społeczno-gospodarczym lub ekonomicznym (społeczny-gospodarczy łącznie zpłaszczyzną ekologiczną i przestrzenną). Jednak zawsze należy pamiętać, iż rozwój jest pojęciemintegralnym, tzn. dokonującym się jednocześnie we wszystkich wymienionych dziedzinach,aczkolwiek nie jednocześnie i nie z takim samym nasileniem,stronę czynnościową rozwoju jako procesu generującego zmiany w układzie lokalnym w sposóbciągły. Gospodarka lokalna traktowana jest jako kształtowanie nowych wartości służącychrozwojowi lokalnemu. Do tych wartości zaliczymy m.in. wyroby, usługi, zatrudnienie, działalnośćgospodarczą, wartości niematerialne (wiedza, kwalifikacje, umiejętności), a także ofertylokalizacyjne5. Uogólniając ten punkt widzenia, rozwój to proces korzystnych kompleksowychzmian ilościowych i jakościowych na danym terenie.Do dalszych rozważań przyjęto spojrzenie łączące pierwszą i drugą grupę. Według niegorozwój lokalny, rozumiany wielopłaszczyznowo, bazując na wewnętrznych i zewnętrznychczynnikach rozwoju, kreowany przez samorząd lokalny przy udziale innych podmiotów, prowadzi doosiągnięcia powszechnie akceptowanych celów. Generowany z punktu widzenia i przy czynnymudziale społeczności lokalnych dążyć powinien przede wszystkim do podnoszenia jakościżycia.2. Podstawowe zasady zrównoważonego rozwojuZrównoważony rozwój prowadzi do pozytywnych zmian jakościowych i ilościowych nadanym obszarze przy jednoczesnym poszanowaniu walorówśrodowiskaoraz zasady równościspołecznej. Teoria ta jest wynikiem poszukiwań rozwoju po pierwsze minimalizującego negatywneskutki rewolucji naukowo-technicznej, a po drugie zapobiegającemu konfliktom w gospodarowaniuprzestrzenią objawiających się głównie degradacjąśrodowiska.Pomimo,żerozwój zrównoważonyjest raczej nową kategorią rozwoju społeczno-gospodarczego to sama idea generowania rozwojuregionu istnieje znacznie dłużej. Niezmiernie bogata w tym względzie literatura przedmiotu opisujeco najmniej kilkanaście koncepcji. Do najczęściej przytaczanych należą teorie (por. tab. 1): lo-4Por. A. Sztando,Oddziaływanie samorządu lokalnego na rozwój lokalny wświetleewolucji modeli ustrojowych gmin,„Samorząd Terytorialny” 1998 nr 11, s. 14.5Por A. Klasik,Lokalny rozwój gospodarczy i metody jego budowania,(w:) M. Obrębalski (red.),Gospodarka lokalna wteorii i praktyce,Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 734, Wrocław 1996, s. 23-24.99kalizacji, rozwoju spolaryzowanego, rozwoju zintegrowanego, zrównoważonego, ekorozwoju, teorianeoklasyczna, postkeynesowska, rozwoju endogenicznego oraz bazy ekonomicznej6. Szerszejanalizie, ze względu na charakter pracy, poddano dwa z nich: rozwój zrównoważony i ekorozwój.Tablica 1. Koncepcje rozwoju regionuModelteoria lokalizacjiCharakterystykarozwój dokonuje się w miejscach o najniższych wypadkowych kosztachtransporturozwójspolaryzowanyrozwójzintegrowanyrozwójzrównoważonyprzestrzennie nierównomierny, pojawia się w różnym czasie i miejscu,generowany głownie przez „lokomotywy wzrostu”jednolity w całym obszarze, wynika ze wspólnie wyznawanego systemuwartości, zarówno przez instytucje jak i wspólnotyrównomierny wzrost całego obszaru, koncentruje się na jak najlepszymzaspokojeniu potrzeb zbiorowych nie naruszając równowagi miedzysferami: gospodarczą, społeczną, ekologicznąekorozwójuwzględnia przede wszystkim wymaganiaśrodowiska,tak by zachowaćzdolność przyrody do samoregeneracjiteorianeoklasycznateoriaw dłuższym czasie istnieje tendencja do wyrównywania poziomu rozwojuna skutek międzyregionalnego przemieszczania się czynników wzrostudysproporcje regionalne nie ulegają zatarciu na skutek coraz bar-dziejpostkeynesowska dynamicznego rozwoju miejsc wysokozagospodarowanychrozwójendogenicznyteoria bazyekonomicznejrealizacjazadańponadlokalnychi/lubponadregionalnychprzyoddolny, inspirowany i uzależniony od wewnętrznego potencjału obszaruwykorzystaniu własnych zasobówŹródło:opracowanie własneSzerzej na ten temat zob. A. Sekuła,Paradygmaty rozwoju lokalnego i regionalnego,(w:), A. Tubielewicz,Edukacja menedżerska w nowej gospodarce. Zarządzanie organizacją,Politechnika Gdańska, Cetniewo 2001, s.137-141.6100Ekorozwój7związany jest z poszanowaniem walorówśrodowiskaprzyrodniczego istarannym kształtowaniem ładu przestrzennego. Jest próbą nie tylko znalezienia optymalnych relacjimiędzy człowiekiem a przyrodą, ale również poprawy jakościśrodowiska,gdyż na skutekopanowywania i zmieniania przyrody można zaobserwować zjawisko coraz silniejszej zależnościczłowieka od natury. Model ten, będący synonimem bezpiecznego rozwoju społeczno-ekonomicznego, gwarantuje przetrwanie i rozwój obecnym i przyszłym pokoleniom przezzapobieganie, minimalizację lub całkowitą eliminację zmian i szkód wywołanych działalnościączłowieka. To proces wzrostu i zmian, który zaspokaja potrzeby obecnych pokoleń jednocześnie nieograniczając przyszłym generacjom możliwości zaspokojenia ich własnych8. Definiowany bywanajczęściej jako model rozwoju społeczno-gospodarczego pewnego obszaru oparty na założeniachuwarunkowań przyrodniczych, przy zachowaniu równowagi ekologicznej. W tej sytuacji postęptechniczny i coraz lepsze rozwiązania technologiczne powinny wpływać znacząco nie tylko nawzrost gospodarczy regionu, ale również na poprawę jakościśrodowiska.Do podstawowych regułkształtowania ekorozwoju można zaliczyć9:kompleksowe i dynamiczne ujęcie zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczychzachodzących na danym terenie,interakcyjne postrzeganie rzeczywistości, w obrębie której istnieje szereg powiązań i zależnościmiędzy różnymi formami użytkowania i zagospodarowania przestrzeni,rozważanie składnikówśrodowiskapod kątem możliwości pełnienia przez nie różnorakich funkcji,ocenianie zmianśrodowiskaz punktu widzenia wartości, przy czym główną cechą jest możliwośćprzyrody do zapewnienia trwałego rozwoju.Ekorozwój utożsamiany bywa czasami z rozwojem zrównoważonym. Niejasności związanez rozdzielaniem czy też nie tych dwóch pojęć są wynikiem różnorodnego przekładu terminu„sustainable development”, który tłumaczony bywa bądź jako „rozwój podtrzymywalny” (wznaczeniu – możliwy do kontynuowania w długim czasie, czyli właśnie jako „ekorozwój”) bądź jako„rozwój zrównoważony” w rozumieniu – jednolity, równomierny. Recepty na opisaneniekonsekwencje szukali np. M. Kozak i in.10wyróżniając aż trzy pojęcia: po pierwszezrównoważony rozwój regionalny(ang. sustainable regional development), którego istotą jestprzeciwdziałanie przesadnym i „bezpodstawnym” zróżnicowaniom międzyregionalnym oraz dążeniedo równoważenia rozwoju regionów, a także optymalizację wykorzystania zasobów; po drugierozwój zrównoważony(ang. sustainable development) będący rozwojem społeczno-ekonomicznymzachowującym cechy trwałości w długim okresie, nie działającym niszcząco na otoczenie; a po trze-Problematykę ekorozwoju rozwinięto np. w studium J. Kołodziejski, T. Parteka (red.),Polski region bałtycki weuropejskiej strategii ekorozwoju,(w:)Europejskie Studia Bałtyckie,Instytut Problemów Ekorozwoju FundacjiECOBALTIC, Gdańsk 1993.8Por. A. Blowers,Planning for a Sustainable Development. A Report by the Town and Country Planning Association,Earthscan Publications Ltd., London 1993; podano za: W. Pęski,Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast,Arkady,Warszawa 1999, s. 31.9Por. J. Kołodziejski,Strategia równoważenia rozwoju podstawą koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowaniakraju „Polska 2000 Plus”,(w:) J. Kołodziejski (red.),Polska przestrzeń a wyzwania XXI wieku.Biuletyn KPZK, zeszyt176, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 49-50.10Por. M. Kozak, A. Pyszkowski, R. Szewczyk,Słownik rozwoju regionalnego,PARR, Warszawa 2001, s. 10, 46 i 56.7101cieekorozwój(ang. ecodevelopment), czyli rozwój w harmonii z naturą, trwały i stabilny, zdolny doprzetrwania i samopodtrzymujący się, będący przykładem antidotum na globalny kryzyscywilizacyjny i wyznacznikiem kształtowania przyszłości z perspektywy długiego horyzontuczasowego. Zdaniem autorki wyróżnianie aż trzech pojęć nie prowadzi do określenia jasnych granicmiędzy omawianymi kategoriami. Z drugiej jednak strony utożsamianie tych terminów prowadzi donadmiernych uogólnień, gdyż ekorozwój zawiera się w rozwoju zrównoważonym, który jestterminem szerszym11.Hipoteza rozwoju zrównoważonego, zwanego inaczej rozwojem równomiernym, podejmujepróbę sformułowania koncepcji polityki przestrzennej państwa z uwzględnieniem zarówno kryteriówefektywnościowych, jak i społecznych aspiracji do sprawiedliwości i równości. Zasadniczą kwestiąkoncepcji równoważenia rozwoju i przestrzennego zagospodarowania jest ciągła poprawa jakościżycialokalnych społeczności za pomocą czynników społecznych, gospodarczych i ekologicznych12.Rozwój powinien dokonywać się w taki sposób, by nie naruszyćżadnejz tych sfer, czyli opróczpłaszczyzny ekologicznej odnosi się także do społeczno-gospodarczej. Wszelkie decyzje dotyczącedanego regionu powinny być zatem: efektywne gospodarczo, społecznie akceptowane i przyjazne dlaśrodowiskaprzyrodniczego. Szczególną uwagę zwrócić należy na rozwój gospodarczy, któryoddziałując na wzrost zamożności społeczeństwa i podniesienie jego standardużyciawpływapozytywnie na pozostałe obszary. Dynamiczne ujęcie równowagi ogólnej nosi czasami nazwęwzrostu zrównoważonego. Jednak nie wszyscy naukowcy zgadzają się z tym,żekoncepcja rozwojuzrównoważonego w ogóle istnieje. Twierdzą oni, iż określenie to zawiera wewnętrzną sprzeczność,gdyż istotą rozwoju jest brak równowagi, nieregularność na danym obszarze, a wyrównywaniewzajemnych dysproporcji odbywać się może tylko poprzez transfer jego efektów na inne tereny. Stądsugerowana nazwa „teoria równoważenia rozwoju”13na taki sposób postępowania.3. Możliwości kształtowania rozwoju zrównoważonego przez gminyRozwój zrównoważony rozpatrywany jest najczęściej w odniesienia do regionu czykraju. Zgodnie jednak z zasadą pomocniczości14wszelkie możliwe decyzje powinnypodejmowane być na szczeblu najbliższym mieszkańcom, czyli w gminie. Dlatego teżjuż na poziomie gminy powinno rozpoczynać się wdrażanie zasad zrównoważonego rozwo-Autorka jednak zdaje sobie sprawę z tego,że,przy istniejących nieścisłościach terminologicznych, jest to teza dyskusyjna.Por. E. Nowińska,Strategiczne planowanie rozwoju gmin na przykładzie gmin przygranicznych,(w:) B. Gruchman, F.Walk, E. Nowińska (red.),Strategie rozwoju lokalnego na przykładzie gmin pogranicza polsko-niemieckiego,Wyd.Akademii Ekonomicznej, Poznań 2000, s. 66.13Por. Z. Gilowska, G. Gorzelak, B. Jałowiecki, K. Sobczak,Kierunki polityki regionalnej Polski.Studia Regionalne iLokalne nr 24 (57), Uniwersytet Warszawski, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Warszawa 1998 s.13, a także J. Kołodziejski,Strategia równoważenia rozwoju podstawą koncepcji polityki przestrzennego zagospodaro-wania kraju „Polska 2000 Plus”,(w:) J. Kołodziejski (red.),Polska przestrzeń a wyzwania XXI wieku.Biuletyn KPZK,zeszyt 176, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1997, s. 36.14Szerzej na temat zasady pomocniczości por. np. A. Sekuła,Pomocniczość i decentralizacja – podstawowe zasady no-wego systemu zarządzania państwem,(w:) A. Tubielewicz (red.),Problemy zarządzania i marketingu we współczesnychorganizacjach,Politechnika Gdańska, Gdańsk 2000, s. 23-27.1211
[ Pobierz całość w formacie PDF ]