[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zr¹b Krzemionek Dêbnickich
Lokalizacja:
województwo ma³opolskie
powiat Kraków
gmina Kraków-Podgórze
Rejon geograiczny:
Pó³nocne Podkarpacie
Brama Krakowska
Pomost Krakowski
5546
Jednostki geologiczne:
monoklina œl¹sko-krakowska
(zapadlisko przedkarpackie)
zr¹b Krzemionek Dêbnickich
4422
4424
Wœród wielu obiektów geoturystycznych znajduj¹cych siê
w granicach Krakowa, na szczególn¹ uwagê zas³uguje obszar
po³o¿ony w Podgórzu pomiêdzy Dêbnikami, Pychowicami i
Zakrzówkiem. Jego czêœæ zachodni¹ stanowi¹ Ska³y Twardow-
skiego, a w czêœci wschodniej zwanej Zakrzówkiem zlokalizo-
wane s¹ dwa du¿e, nieczynne kamienio³omy – na Zakrzówku i
na Kapelance. Wchodz¹ one w sk³ad struktury tektonicznego
zrêbu Krzemionek Dêbnickich, który wraz z kilkoma innymi,
podobnie znacz¹cymi siê w morfologii wzgórzami zrêbowymi
tworz¹ tzw. rygiel krakowski. Pó³nocne zbocze Krzemionek
wraz z po³udniowymi stokami s¹siedniego od pó³nocy wiel-
kiego zrêbu Lasu Wolskiego tworz¹ tzw. bramê krakowsk¹;
wyraŸne zwê¿enie doliny Wis³y, której koryto wykorzystuje
tu strefê w¹skiego, tektonicznie obni¿onego rowu.
Zr¹b Krzemionek utworzony zosta³ w wyniku trzeciorzêdowych,
mioceñskich ruchów tektonicznych i buduj¹ go wapienie gór-
nej jury oddzielone cienk¹ seri¹ ska³ œrodkowojurajskich od
dolnokarboñskiego, wêglanowego pod³o¿a. Trzon zrêbu tworzy
ok. 200 metrowej gruboœci pakiet prawie poziomych warstw
wapieni górnojurajskich, na których tylko miejscami zachowa³y
siê margle górnej kredy, a jego znaczn¹ czêœæ pokrywaj¹ piasz-
czysto-¿wirowe, plejstoceñskie osady rzeczno-lodowcowe z
okresów zlodowacenia œrodkowo- i pó³nocnopolskiego. Wnêtrza
otaczaj¹cych tektonicznych obni¿eñ wype³niaj¹ osady ilaste osady
mioceñskie. Dziêki ich du¿ej podatnoœci na wietrzenie i erozjê,
przy znacznej odpornoœci ska³ jurajskich, w rzeŸbie powierzchni
obszaru krakowskiego znacz¹ siê dziœ wyraŸnie wzgórza zrêbów
i obni¿enia rowów tektonicznych.
W kamienio³omach na Zakrzówku i Kapelance zapoznaæ
siê mo¿na z jedn¹ z trzech podstawowych odmian wapieni
górnej jury, z tzw. wapieniami u³awiconymi. W pionowych
œcianach, osi¹gaj¹cych nawet 30 metrów wysokoœci, wi-
doczne s¹ zalegaj¹ce prawie poziomo ³awice (warstwy)
wapieni o zmiennej, od kilkudziesiêciu centymetrów do 3
metrów gruboœci. Ods³oniête ich równe, g³adkie powierzch-
nie na znacznych odcinkach reprezentuj¹ powierzchnie
spêkañ ciosowych. W ska³ach tych rzadko spotkaæ mo¿na
skamienia³oœci - g³ównie ramienionogów i g¹bek, natomiast
powszechnie wystêpuj¹ w nich krzemienie, charakterystycz-
ne dla tej facjalnej odmiany wapieni jurajskich. Tworz¹ one
formy konkrecyjne (bu³y) rozmieszczone w skale bez³adnie
albo w poziomach zgodnych z u³awiceniem.
W wyrobisku na Kapelance szczególnie interesuj¹ce s¹
bardzo rzadkie formy okapów tektonicznych dokumentuj¹cych
poziome, tektoniczne przesuniêcia warstw wapieni wzglêdem
siebie oraz krête kana³y anastomozuj¹ce utworzone w strefach
fug miêdzy³awicowych w wyniku procesów krasowych. W prze-
kopie do zamkniêtego kamienio³omu na Zakrzówku znaleŸæ
mo¿na specyiczn¹ odmianê wapieni tzw. kalicze (caliche), które
reprezentuj¹ wapienie powstaj¹ce w warunkach l¹dowych,
w klimacie pó³pustynnym panuj¹cym tu w trzeciorzêdzie. Ten
rodzaj kopalnych gleb wapiennych utworzy³ siê w wyniku wie-
lokrotnego procesu wsi¹kania wody w wapienne pod³o¿e i jego
rozpuszczania oraz ponownego str¹canie kalcytu w warstwie
przypowierzchniowej w okresach wysychania.
W pó³nocno-zachodniej czêœci Ska³ Twardowskiego,
w starych, niewielkich ³omach nad szos¹ mo¿na zapoznaæ
siê z odmianami wapieni u³awiconych. W ods³oniêciach
(najni¿ej w proilu) widoczne s¹ wapienie pelityczne, twar-
de, zbite, o muszlowym prze³amie i niewielkiej iloœci fauny
reprezentowanej przez g¹bki i ramienionogi. Powszechnie
wystêpuj¹ w nich konkrecje i p³askury krzemionkowe. Bar-
dzo rzadk¹ i jedynie tu ods³aniaj¹c¹ siê odmianê stanowi¹
le¿¹ce wy¿ej w proilu wapienie kredowate. S¹ s³abo zwiêz³e
i silnie porowate. Wyró¿niaj¹ siê du¿¹ iloœci¹ ró¿norodnych
skamienia³oœci: amonitów, belemnitów, g¹bek, ramieniono-
gów i œlimaków. Nad nimi le¿¹ wapienie gruz³owate zbudowa-
ne z krzemionkowych i wapiennych g¹bek. Ich masê tworz¹
gruz³y o œrednicach do 10 cm i œcianach czêsto pokrywaj¹cych
siê ze œcianami g¹bek. Najwy¿ej w proilu wystêpuj¹ wapienie
ziarnowe, w których w pelitycznej masie liczne s¹ drobne
i ró¿norodne elementy ziarnowe oraz bogata fauna g¹bek
i ramienionogów. W wapieniach wystêpuj¹ soczewkowate
wk³adki dolomitów, powsta³e w wyniku póŸniejszego proce-
su dolomityzacji osadu wapiennego. Zwykle znacz¹ siê one
ciemniejsz¹ barw¹ i drobnokrystaliczn¹ budow¹.
Powszechne w ska³ach wapiennych procesy krasowe
reprezentowane s¹ w Ska³ach Twardowskiego przez formy
2
1
3,4
86
Kraków
jaskiñ. Mniejsza z nich, jaskinia Jasna, znajduje siê w wapie-
niach kredowatych w œcianie skalnej nad szos¹ i dolin¹ Wis³y,
a druga, wiêksza - o ok. 400 m d³ugoœci - i bardziej znana
Grota Twardowskiego, po³o¿ona jest wewn¹trz zrêbu przy
szlaku turystycznym.
O wyj¹tkowej atrakcyjnoœci tego obszaru decyduje
jego po³o¿enie prawie w centrum wielkiej aglomeracji
miejskiej, dostêpnoœæ komunikacyjna i istniej¹ca infrastruk-
tura turystyczna oraz wysoka ranga naukowa i dydaktyczna
znajduj¹cych siê tu obiektów geologicznych.
The Krzemionki horst is built of 200-meters-thick slab of
almost horizontal, Upper Jurassic limestones capped locally
by Upper Cretaceous marls. Most part of the hill is covered
by Pleistocene luvio-glacial sands and gravels. The surround-
ing grabens are illed with Miocene clays. In the quarries in
Zakrzówek and Kapelanka the visitor can recognize one of
three principal varieties of Upper Jurassic limestones: the
bedded limestone. This limestone reveals regular joint sys-
tems and typical lint concretions. In the Kapelanka quarry
perfect examples of tectonic eaves can be observed, which
document the horizontal tectonic movements of limestone
beds as well as sinuous, anastomosing canals formed by karts
processes along the interbedding spaces. In a drift heading
to the closed Zakrzówek quarry a special limestone variety
can be observed – caliche – continental limestone deposited
in the Miocene when semi-desert conditions predominated
in the area. This calcareous paleosoil was formed by multiple
inlitration of meteoric waters into the limestone bedrock,
which caused dissolution of the rock and calcite precipitation
in the near-surface zone during dry season. In a small quarry
cut just above the road, at the foot of the Twardowski’s
Cliffs, various facial varieties of bedded limestone are
exposed: pelitic, chalky, clotty and granular. All contain
fossils: ammonites, sponges, belemnites, brachiopods and
gastropods, and dolomite lenses. Moreover, in this part of
the Krzemionki Dêbnickie Hill karst processes produced
several caves. The largest is the so-called Twardowski’s
Cave, about 400 meters long.
The Krzemionki Dêbnickie Horst
The Krzemionki Dêbnickie Hill is one of several valu-
able geotouristic sites of the Podgórze suburb in Kraków.
The hill is a tectonic horst which, together with other
such structures, form the zone of tectonic bolt (so-called
“Kraków bolt”) at the border between the Silesia-Kraków
Monocline and the Carpathian Foredeep. Simultaneously,
it is also a fragment of so-called “Kraków passage”, where
the Vistula River bed breaks through narrow depres-
sions separating the tectonic horsts. The Krzemionki
Hill belongs to the Bielany-Tyniec Landscape park. The
area is mostly forested and plays the role of a city park.
Two bike trails were routed in the area along with the
blue trailhead. The hill located close to the city is easily
accessible and has sufficient infrastructure. Its high sci-
entific and educational values make the Krzemionki Hill
an exceptional site.
1
2
3
4
Autorzy kart stanowisk dokumentacyjnych: M. Gradziñski, R.
Gradziñski, J. Matyszkiewicz, M. Krajewski, J. Jêdrys (2005)
Autorzy fotograii: R. Gradziñski, M. Gradziñski
Wybrana literatura: 120, 121, 144, 145, 146, 179,
234, 293, 476
87
[ Pobierz całość w formacie PDF ]