[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Katalog praw człowieka w Unii Europejskiej – krótka charakterystyka
Pierwotny tekst traktatów założycielskich Unii Europejskiej nie zawierał niemal
żadnego odwołania do praw podstawowych (tu pod prawami podstawowymi będziemy
rozumieć uprawnienia obywateli, które określają zasadnicze relacje w kontakcie państwo -
obywatel). W większości współczesnych państw rozwiniętych katalog takich praw określa
konstytucja. Choć traktaty założycielskie (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali,
Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla
i Stali) stanowią swoistą konstytucję Wspólnot Europejskich próżno szukać w nich
wyraźnego wskazania takiego katalogu. Przyczyna tego była prosta, celem powstania
Wspólnot była integracja gospodarcza. Traktat EWWiS był umową międzynarodową
traktującą przede wszystkim o współpracy w dziedzinach przemysłu węgla i stali, stąd nie
było potrzeby wskazywać w nim obszernej regulacji praw obywatelskich.
Brak wskazania wyraźnych podstaw aksjologicznych funkcjonowania Unii
Europejskiej był jednym z głównych zarzutów wysuwanych przeciwko tej organizacji.
Powstanie Unii Europejskiej i przyznanie jej, ograniczonych co prawda, kompetencji w
zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości oraz w polityce zagranicznej i
polityce bezpieczeństwa spowodowało konieczność podkreślenia wspólnych wartości,
które podzielają obywatele państw członkowskich . Stąd w Traktacie Amsterdamskim
znalazło się odesłanie do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności oraz podstawowych zasad prawa państw członkowskich. Wartości określone w
tych normach muszą być respektowane przez instytucje Unii z jednej strony, jak również
przez rządy poszczególnych państw członkowskich.
Unia była krytykowana za niewystarczający nacisk na respektowanie praw
człowieka i innych uprawnień, jakie nowoczesne państwa demokratyczne przyznają swym
obywatelom - tzw. praw podstawowych. Stąd powstał pomysł sformułowania Karty Praw
Podstawowych Unii Europejskiej. Opiera się ona na dotychczas ustanowionych prawach
zawartych w Traktatach unijnych. Karta nie ustanawia nowych praw ani kompetencji dla
Wspólnoty Europejskiej. Zakres praw, które gwarantuje nie może być ograniczany, chyba,
że byłoby to spowodowane koniecznością ochrony interesów unijnych lub grup ludności.
Dokument ten jest skierowany do instytucji UE jak i do krajów członkowskich, gdy
są w trakcie wdrażania nowego prawa unijnego. Ma być ona interpretowana w sposób
zapewniający jak najszerszą ochronę obywateli Unii Europejskiej. Tu spróbujemy wskazać
najważniejsze postanowienia tego dokumentu.
Preambuła - wspólna pokojowa przyszłość w oparciu o wspólne wartości
Preambuła stwierdza że ludy Europy kreując unię miedzy sobą zdecydowały się
dzielić pokojową przyszłość opartą na wspólnych wartościach. Unia, świadoma swego
duchowego i moralnego dziedzictwa jest oparta na fundamencie niepodzielnych,
uniwersalnych wartościach; godności ludzkiej, wolności, równości i solidarności, na
zasadach demokracji i państwa prawa. W centrum swej aktywności Unia stawia jednostkę
ludzką przez ustanowienie europejskiego obywatelstwa oraz stworzenie obszaru wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
Unia Europejska ma przyczyniać się do ochrony wymienionych wyżej wartości
szanując jednocześnie różnorodność kultury i tradycji Europejczyków jak również
tożsamość narodową państw członkowskich i ich władz publicznych na szczeblu
krajowym, regionalnym i lokalnym. Celem Unii wskazanym w karcie jest zrównoważony i
odpowiedni wzrost oraz zapewnienie swobód: swobodnego przepływu osób, towarów,
usług i kapitału oraz wolności prowadzenia działalności gospodarczej.
W dokumencie wskazuje się na konieczność ulepszenia fundamentalnych praw w
dobie przemian społecznych, postępu naukowego i technicznego.
Karta podkreśla, że jej postanowienia wywodzą się z tradycji konstytucyjnych
państw członkowskich, tradycji i międzynarodowych zobowiązań tych państw, Traktatu o
Unii Europejskiej, Traktatów Wspólnot Europejskich, Europejskiej Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Europejskiej Karty Socjalnej przyjętej przez
Wspólnotę i Radą Europy, orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
W siedmiu rozdziałach Karty oprócz ogólnych założeń regulowane są kwestie
godności, wolności, równości, solidarności, obywatelstwa oraz sprawiedliwości.
Godność, wolność i bezpieczeństwo
Godność - tak zatytułowano pierwszy rozdział projektowanej Karty Praw
Podstawowych Unii Europejskiej. Artykuł pierwszy stanowi, że godność ludzka jest
nienaruszalna, ma być respektowana i chroniona. Kolejny artykuł stwierdza, iż każdy ma
prawo do życia, nikt nie może być skazany na karę śmierci. To, być może kontrowersyjne
dla niektórych postanowienie, jest już faktem na terenie państw Unii Europejskiej oraz
państwach kandydujących.
Dalsze postanowienia tego rozdziału stanowią rozwinięcie powyższego a zarazem
wychodzą naprzeciw zagrożeniom współczesnego świata. Karta mówi fizyczna i
psychiczna integralność każdego człowieka powinna być szanowana. W medycynie i
biologii oznacza to w szczególności: wolność (wyboru dokonania zabiegu) i możliwość
uzyskania informacji przez każdą zainteresowaną osobę zgodnie z procedurami prawnie
określonymi, zakaz praktyk eugenicznych, zakaz używania ciała ludzkiego lub jego części
jako przedmiotu handlu, zakaz klonowania w celu reprodukcji istot ludzkich. Karta
zakazuje również tortur i niehumanitarnego traktowania. Nikt na terenie państw UE nie
będzie mógł być zmuszany do niewolniczej lub przymusowej pracy. Zakazano także
handlu ludźmi.
Kolejny rozdział poświęcony jest wolności, choć niekoniecznie wszystko co w nim
znajdziemy łączy się z tradycyjnym rozumieniem tego pojęcia, można powiedzieć, że
wychodzi znacznie dalej. Karta stanowi, że każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa
osoby. Życie prywatne, rodzinne dom i prywatność korespondencji (karta mówi tu o
komunikacji) powinny być szanowane. Każdy ma również prawo chronić swoje dane
osobowe. Takie dane powinny być przetwarzane zgodnie z określonym przeznaczeniem
za zgodą osoby (zainteresowanego) lub zgodnie z przepisami. Każdy ma prawo wglądu w
swoje dane osobowe. Artykuł 9 stanowi nowe uprawnienie. Stwierdza, iż każdy ma prawo
założyć rodzinę. Kolejny artykuł powtarza z kolei postanowienie często spotykane w
konstytucjach państw członkowskich. Mówi, iż każdy ma wolność sumienia, wyznania i
religii, w tym zawiera się wolność zmiany religii i prawo by samemu lub w grupie,
prywatnie lub publicznie manifestować swą religię lub wiarę, poprzez praktyki religijne,
naukę, praktyki życia codziennego i zwyczaje. Tak rozumiana wolność sumienia nie tylko
pozwala na swobodny wybór wyznania ale również przeciwstawia przymusowej ateizacji.
Kolejne postanowienie odnosi się do wolności wypowiedzi i informacji. Zgodnie z
projektowanym dokumentem każdy ma zagwarantowaną swobodę wypowiedzi. To prawo
zawiera w sobie również swobodę zasięgania informacji bez przeszkód ze strony władz
publicznych. Respektowana powinna być wolności pluralizm mediów.
Karta ustanawia wolność zgromadzeń i zrzeszania się, tu karta podkreśla
szczególnie rolę związków zawodowych. Partie polityczne na szczeblu unijnym mają
wyrażać wolę obywateli Unii. Omawiany dokument podkreśla wolność badań i swobodę
nauki. Następny artykuł również odnosi się do edukacji, tu mówi się o dostępie do nauki.
To prawo zawiera w sobie możliwość korzystania z darmowej, obowiązkowej edukacji.
Następne postanowienie może szczególnie zainteresować czytelników naszej strony,
zwłaszcza w kontekście niedawnych protestów przeciw wprowadzeniu religii do programu
szkolnego w naszym kraju. Zgodnie z dokumentem, przygotowanym w Parlamencie
Europejskim, swoboda prowadzenia placówek naukowych powinna być zapewniona z
poszanowaniem zasad demokracji i prawa rodziców do wyboru swoim dzieciom nauki
odpowiadającej ich religijnym, filozoficznym i pedagogicznym przekonaniom, zgodnie z
narodowymi przepisami.
Następne postanowienia odnoszą się do swobód Unii Europejskiej, karta powtarza
za Traktatami, iż każdy obywatel Unii ma prawo swobodnego przemieszczania się w
poszukiwaniu pracy, wyboru pracy i miejsca zamieszkania, każdy ma również prawo
prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z prawem wspólnotowym i regulacjami
narodowymi. Podobnie jak konstytucje państw członkowskich, karta zapewnia
poszanowanie własności, nikt nie może być pozbawiony swojej własności z wyjątkiem,
gdy jest to uzasadnione interesem publicznym lub zgodne z przepisami prawa a wtedy
należy się odpowiednie odszkodowanie w odpowiednim czasie. Korzystanie z własności
może być regulowane tylko w takim zakresie jak to jest niezbędne w interesie ogółu.
Chroniona powinna być również własność intelektualna.
Jakkolwiek problem uchodźców wydaje się być bardzo palący, projekt dokumentu
nie wychodzi daleko poza obecne osiągnięcia prawa międzynarodowego. Zgodnie z kartą
prawo azylu powinno być określone zgodnie z przepisami Konwencji Genewskiej z 28 lipca
1951 r. oraz Protokołu dodatkowego z 31 stycznia 1967 r. Karta zakazuje grupowych
wydaleń z państw członkowskich, zgodnie z jej postanowieniami nikt nie może być
wydalony lub być przedmiotem ekstradycji jeżeli w kraju docelowym grozi mu poważne
niebezpieczeństwo kary śmierci, tortur lub nieludzkiego traktowania.
Równość i solidarność
Kolejny rozdział karty poświęcony jest hasłu "równość". Równość wobec prawa,
zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, kolor skóry, narodowość, pochodzenie
społeczne, cechy genetyczne, język, religię, opcję polityczną, wiek, orientację seksualną
jest to przedmiot kolejnego rozdziału. Jest w nim również regulowana kwestia równości
kobiet i mężczyzn. Karta mówi, że zasada równości płci nie stoi na przeszkodzie
stanowieniu przepisów mających na celu wyrównanie szans między nie do
reprezentowaną płcią - faktycznie chodzi tu o sytuacje gdy np. prawo krajowe stanowi, iż
w celu zbalansowania reprezentacji parlamentarnej połowa kandydatów powinna być płci
żeńskiej. Karta poświęca również swoje postanowienia prawom dzieci i ludzi starszych.
Powinni mieć oni możliwość korzystania z praw socjalnych i kulturalnych. Przyszła Unia
ma szanować prawa ludzi niepełnosprawnych, gwarantować im niezależność oraz udział
w życiu społeczności.
Rozdział zatytułowany "Solidarność" powtarza katalog praw zawartych w
Europejskiej Karcie Praw Socjalnych i Ekonomicznych. Znajdują się tutaj prawa
pracowników do odpowiednich warunków pracy, prawo do opieki socjalnej, zdrowotnej,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]