[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CZ¢Âå III. Wspomaganie rozwoju i uczenia si´
Katarzyna Jaworska-Biskup
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Stymulacja procesu przyswajania j´zyka obcego
przez ucznia z dysleksjà na przyk∏adzie j´zyka an-
gielskiego
Uczniowie z dysleksjà wyró˝niajà si´
odmiennym i indywidualnym sposobem
przetwarzania informacji.
Odmiennym nie oznacza zaburzonym.
Gevin Reid
t
Streszczenie
W artykule przedstawiono zagadnienie stymulacji procesu przyswajania j´zyka
obcego przez osoby ze specyficznymi trudnoÊciami w czytaniu i pisaniu. Kluczowym
zagadnieniem poruszanym w tekÊcie jest wp∏yw dysleksji na akwizycj´ j´zyka obcego
i wynikajàce z tego trudnoÊci. Jak pokazuje praktyka uczniowie dyslektyczni wykazu-
jà wieloaspektowe zaburzenia w poznawaniu nie tylko j´zyka ojczystego ale i obce-
go, zw∏aszcza jeÊli jest to j´zyk tak ma∏o transparentny i nieregularny jak j´zyk an-
gielski. Opisano tak˝e metody pracy z uczniem majàce na celu kierowanie rozwojem
poznawczym, motorycznym i afektywnym. W podsumowaniu znajdujà si´ przyk∏a-
dowe çwiczenia oparte na metodzie polisensorycznego uczenia si´, b´dàce inspira-
cjà dla dalszych rozwa˝aƒ i dyskusji na temat dysleksji w kontekÊcie nauczania j´zy-
ków obcych.
Dysleksja a nauka j´zyków obcych
Zjawisko specyficznych trudnoÊci w pisaniu i czytaniu jest zagadnieniem istnie-
jàcym i powszechnie wyst´pujàcym od momentu wynalezienia pisma. Mimo szero-
kiej skali problemu, ÊwiadomoÊç trudnoÊci tego rodzaju jak i efektywnych metod sty-
mulacji i kompensacji nadal pozostaje nik∏a. W wielu artyku∏ach, monografiach
i innych publikacjach naukowych du˝o miejsca poÊwi´ca si´ definicji dysleksji, jej
przyczynom, symptomom wynikajàcym bezpoÊrednio z etiologii, manifestujàcym si´
ju˝ od etapu wczesnoszkolnego w wieloraki sposób. Po wstàpieniu Polski do Unii
Europejskiej, co znalaz∏o swój oddêwi´k w otwarciu si´ naszego paƒstwa na kraje
zachodnie, pojawi∏a si´ swoista moda, a obecnie wymóg, znajomoÊci co najmniej
jednego j´zyka obcego, ze szczególnym naciskiem na j´zyk angielski. Âmia∏o mo˝na
powiedzieç, ˝e znajomoÊç j´zyków obcych jest wyznacznikiem wykszta∏cenia, presti-
˝u spo∏ecznego, zwi´ksza szanse na zatrudnienie i rozwój zawodowy. Ponadto ciàgle
rosnàca fala emigracji, zach´ca do nauki j´zyków innych ni˝ j´zyk macierzysty.
Na gruncie metodyki nauczania j´zyków obcych poddaje si´ analizie wiele
aspektów procesu nauczania i uczenia si´, mi´dzy innymi: jak uczyç ró˝ne grupy wie-
kowe, jak oceniaç ucznia w klasie, jakie metody i techniki zastosowaç, aby zmotywo-
waç danà osob´ do akwizycji j´zyka obcego. Niestety, ciàgle jeszcze nie mówi si´
o dysleksji w kontekÊcie nauczania j´zyków obcych, innymi s∏owy – problemy ucznia
168
z dysleksjà w przyswajaniu j´zyka obcego sà traktowane marginalnie. BezpoÊrednià
konsekwencjà takiej postawy sà niech´ç i bezsilnoÊç nauczycieli, którzy nie zawsze
potrafià pracowaç z uczniem dyslektycznym w klasie. Pojawiajà si´ równie˝ skrajne
i niczym niepoparte przekonania, ˝e uczniowie z dysleksjà nie posiadajà zdolnoÊci
j´zykowych, a sama dysleksja jest kojarzona z powa˝nym deficytem na poziomie j´-
zykowym. Budzi to ogromnà potrzeb´ g∏´bszego zbadania tego zjawiska i szukania
w∏aÊciwych technik wsparcia i nauczania. Podstawowym zadaniem edukacji jest
przygotowanie do w∏aÊciwego nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyj-
nych, w tym uczniów z dysleksjà.
TrudnoÊci ucznia dyslektycznego w opanowaniu
j´zyka angielskiego
Zanim zostanà pokazane sposoby pracy z uczniem z dysleksjà na lekcji j´zyka
obcego, nale˝a∏oby si´ zastanowiç nad tym, dlaczego j´zyk angielski jest trudny dla
osób ze specyficznymi problemami w pisaniu i czytaniu i jakie zwiàzane z tym prze-
szkody mogà zaistnieç w trakcie lekcji.
J´zyk angielski jest systemem ma∏o transparentnym i ma∏o spójnym, w którym
istnieje znaczàca dysharmonia mi´dzy materià pisanà a czytanà. Osoba stajàca
przed wyzwaniem sprawnego opanowania tego j´zyka musi przyswoiç odmienne ni˝
w j´zyku polskim regu∏y rzàdzàce fonetykà, na przyk∏ad niewyst´pujàce w naszej
mowie spó∏g∏oski, kontrastywny w stosunku do j´zyka polskiego podzia∏ na samo-
g∏oski krótkie i d∏ugie oraz elementy takie jak akcent, intonacja czy aspiracja. Do te-
go dochodzi jeszcze nauka s∏ówek, wyra˝eƒ idiomatycznych i frazeologicznych. Co
wi´cej, gramatyka j´zyka angielskiego jest dla Polaków doÊç zawi∏a; rozumienie cza-
su czy, mówiàc w kategoriach bardziej lingwistycznych, aspektu czasowego jest inne
od naszego pojmowania. Zatem uczeƒ z dysleksjà, ze wzgl´du na liczne trudnoÊci
w u˝ywaniu w j´zyka rodzimego napotyka na dodatkowe bariery w przypadku j´zyka
obcego.
Powy˝sze wnioski potwierdza obserwacja oraz wyniki ankiety przeprowadzonej
wÊród uczniów z dysleksjà w szkole ponadgimnazjalnej w województwie lubelskim.
Uczniowie zostali poproszeni o wskazanie sprawnoÊci j´zykowych, które sprawiajà im
najwi´cej k∏opotów poÊród podanych: rozumienie ze s∏uchu, czytanie i pisanie po an-
gielsku, gramatyka, zapami´tywanie s∏ówek, fonetyka. Z sonda˝u wynika, ˝e gramatyka
jest oceniana jako najtrudniejszy element, przede wszystkim angielskie czasy, strona
bierna, mowa zale˝na i okresy warunkowe. Na kolejnych miejscach znalaz∏y si´ rozu-
mienie ze s∏uchu, czytanie i pisanie. Jako naj∏atwiejszà rzecz uczniowie z dysleksjà okre-
Êlajà zapami´tywanie s∏ówek. Ciekawe jest pomini´cie fonetyki, jako umiej´tnoÊci zbyt
rzadko kszta∏conej podczas zaj´ç. Wyniki badania nie nastr´czajà problemów z inter-
pretacjà i nie budzà zdziwienia, a kluczowym wyznacznikiem w analizie sà popularne
obecnie trendy w uczeniu j´zyków obcych. Gramatyka jest nadal przekazywana w for-
mie niedostosowanej do mo˝liwoÊci uczniów z dysleksjà, tzn. w postaci t∏umaczenia
werbalnego, popartego regu∏ami i çwiczeniami polegajàcymi g∏ównie na wype∏nianiu
luk w zdaniach czy wpisywaniu w∏aÊciwej formy czasownika. Unika si´ pokazywania
gramatyki poprzez obrazki, ilustracje, zabawne scenki, odniesienie do rzeczywistoÊci
i scenki mówione lub odgrywane przez samych uczniów. Paradoksalnie, czytanie i pisa-
nie, mimo i˝ wydawaç by si´ mog∏y najbardziej antydyslektyczne, nie zosta∏y wymienia-
169
CZ¢Âå III. Wspomaganie rozwoju i uczenia si´
ne przez uczniów jako najtrudniejsze w uczeniu si´ j´zyka obcego, na co mo˝e mieç
wp∏yw rezygnacja z wi´kszej iloÊci tekstów czytanych podczas zaj´ç na rzecz nauki s∏ow-
nictwa i gramatyki. Powa˝ne problemy sà natomiast zauwa˝alne w rozumieniu tekstu
czytanego i w wyszukiwaniu w tekÊcie istotnych informacji oraz odpowiedzi na pytania.
Nie tylko uczniowie dyslektyczni wykazujà wy˝ej wymienione zaburzenia. Jest to ogól-
nie zauwa˝alna regu∏a wÊród wszystkich uczniów, co znajduje wyt∏umaczenie w niskim
poziomie czytelnictwa i zach∏yÊni´ciu si´ globalnà komputeryzacjà. Nauka s∏ówek
w ocenie wielu dyslektyków nie stanowi powa˝nej bariery w akwizycji j´zyka obcego.
Do takiego poglàdu przyczyni∏ si´ bezsprzecznie rozwój rynku wydawniczego i bogata
oferta podr´czników, w których s∏ownictwo angielskie jest przedstawione wizualnie.
Ponadto s∏ownictwo angielskie dociera z radia (angielskie piosenki), telewizji (filmy,
programy obcoj´zyczne), podwórka (wiele zapo˝yczeƒ silnie ugruntowa∏o swojà pozy-
cj´ w j´zyku polskim na przyk∏ad
ok
,
sorry
,
cool
,
sale
itp.).
Podsumowujàc rozwa˝ania na temat specyfiki j´zyka angielskiego jako j´zyka
obcego trzeba wymieniç trudnoÊci dyslektyków. Przede wszystkim, ze wzgl´du na za-
burzenia w magazynowaniu informacji w pami´ci krótkoterminowej, uczeƒ z dyslek-
sjà ma trudnoÊci z zapami´tywaniem regu∏ j´zykowych i wyjàtków od tych regu∏, da-
nych pogrupowanych w szeregi, na przyk∏ad nazw dni tygodnia, miesi´cy, pór roku,
czasowników nieregularnych, wyrazów o nieregularnej liczbie mnogiej, wyra˝eƒ fra-
zeologicznych, idiomów, znaczenia angielskich s∏ów. B´dzie mia∏ tak˝e problemy
z pisaniem wypracowaƒ (zbyt krótkie, ma∏o treÊciwe, niepoprawne wypowiedzi pi-
semne), a liczne b∏´dy w pisowni uniemo˝liwiajà poprawne odczytanie i zrozumienie
wyrazu, chocia˝by poprzez dodawanie, przestawianie, mylenie liter. Nale˝y równie˝
wymieniç trudnoÊci ze zrozumieniem i stosowaniem konstrukcji gramatycznych na
przyk∏ad szyku zdania (innego dla zdaƒ oznajmujàcych, innego dla pytajàcych), kon-
strukcje
there is
/
there are
, przekszta∏canie zdaƒ ze strony czynnej na biernà i odwrot-
nie, trudnoÊci w rozumieniu aspektów nieistniejàcych w j´zyku polskim, niemajà-
cych odniesienia do realnie istniejàcych obiektów, a wi´c przedimków okreÊlonego
i nieokreÊlonego
a
,
an
,
the
. Ca∏à gam´ problemów uzupe∏niajà jeszcze trudnoÊci
z koncentracjà, niski próg motywacji majàcy u podstaw brak poczucia w∏asnej warto-
Êci, wywo∏any szkolnymi niepowodzeniami.
Metody pracy z uczniem dyslektycznym na lekcji
j´zyka obcego
Wobec tak nakreÊlonego profilu ucznia dyslektycznego powinno podjàç si´ dzia-
∏ania u∏atwiajàce nauk´. Innymi s∏owy, wdro˝yç odpowiednie, dostosowane
do umiej´tnoÊci, zdolnoÊci, zainteresowaƒ i potrzeb ucznia metody i techniki.
WÊród takich technik wymieniç mo˝na:
1. Techniki kompensujàce posiadane deficyty, techniki pozwalajàce na akwizycj´
j´zyka obcego mimo posiadanej dysfunkcji.
2. Techniki aktywizujàce i motywujàce, pobudzajàce ucznia do nauki i samodosko-
nalenia, pog∏´biajàce i wykorzystujàce jego naturalne zdolnoÊci i predyspozycje.
WÊród technik kompensujàcych powinny si´ znaleêç zadania, które pozwolà
sprawniej i na d∏u˝ej zapami´taç materia∏. B´dzie to odchodzenie od regu∏ i zawi∏ego
t∏umaczenia oraz prezentowanie treÊci w myÊl zasady „im proÊciej tym lepiej”. We-
d∏ug Gevina Reid nauczanie dyslektyka powinno si´ charakteryzowaç multisenorycz-
170
noÊcià, przeuczeniem (
over-learning
), oraz powinno byç odpowiednio podzielone
i sukcesywne (Reid, 2006). Oznacza to, ˝e uczniowie ze specyficznymi trudnoÊciami
w czytaniu i pisaniu uczà si´ najefektywniej wtedy, gdy jest to nauczanie polisenso-
ryczne, czyli wszelkimi dost´pnymi zmys∏ami: patrzàc, s∏uchajàc, dotykajàc, wàchajàc,
smakujàc i ruszajàc si´. Wymienione metody stymulacji ucznia dyslektycznego sà nie
tylko krokiem w stron´ sprawnej i przyjaznej dla ucznia pracy nad warsztatem j´zyko-
wym, sà one tak˝e zgodne z postulowanà zasadà indywidualizacji, zak∏adajàcà
uwzgl´dnienie w procesie nauczania indywidualnych potrzeb i umiej´tnoÊci ucznia.
Przyjrzyjmy si´ teraz wybranym metodom terapii ucznia z dysleksjà w kontek-
Êcie nauczania j´zyków obcych.
1. Techniki u∏atwiajàce czytanie i rozumienie tekstu czytanego.
Technika wspólnego czytania (
paired reading
) technika doÊç popularna, polegajà-
ca na czytaniu tekstu jednoczeÊnie przez dwie osoby lub czytaniu tekstu na prze-
mian. Przynosi to rezultaty tak˝e podczas lekcji j´zyka angielskiego, gdy dany
tekst nie jest czytany w ciszy, samodzielnie (
silent reading
), ale w∏aÊnie w parach.
Dotyczy to zw∏aszcza dialogów, które mo˝na czytaç z podzia∏em na role lub w pa-
rach, co u∏atwia zapami´tywanie i zrozumienie. Ogromnà zaletà tej metody jest
pozbycie si´ strachu i napi´cia zwiàzanych z czytaniem.
2. Techniki umiej´tnego notowania, odnajdowania informacji w tekÊcie, na przyk∏ad
Mapy MyÊli Buzana, arkusze pomocnicze do tekstu, wnioskowanie na podstawie
obrazków, tytu∏u, nag∏ówków lub pytaƒ (
pre-reading activities
).
3. Techniki u∏atwiajàce pisanie.
Technika burzy mózgów, kuli Ênie˝nej: polega na kompletowaniu istotnych infor-
macji, wniosków, sàdów, opinii na dany temat. Jest to doskona∏y moment na dys-
kusj´, a wi´c çwiczenia w mówieniu.
4. Technika pisania czàstkowego: polega na pisaniu, analizowaniu ka˝dej cz´Êci wy-
pracowania oddzielnie, dopisywaniu, szeregowaniu, dopasowywaniu cz´Êci wy-
powiedzi pisemnej.
5. Techniki u∏atwiajàce rozumienie gramatyki.
a) Techniki wizualizacyjne: przedstawiajà zagadnienia gramatyczne w formie ta-
belek, wykresów, diagramów, linii czasu, kolorów i obrazków.
b) Technika kontekstowego wprowadzania gramatyki: danà struktur´ wprowa-
dzamy w kontekÊcie i dopiero na koƒcu podajemy regu∏´.
c) Technika odkrywania regu∏ gramatyki: polega na dochodzeniu do zasad gra-
matycznych na podstawie wskazówek podanych przez nauczyciela; uczniowie
sami odkrywajà regu∏y gramatyczne, przez co trwalej je zapami´tujà. Metoda
ta sprzyja tak˝e autonomii uczenia si´.
6. Techniki u∏atwiajàce zapami´tanie s∏ownictwa.
a) Mnemotechniki: polegajà na skojarzeniach, uk∏adaniu Êmiesznych, paradok-
salnych rymów, historyjek, definicji na przyk∏ad
mole
– kret (s∏ówko mo˝na le-
piej zapami´taç poprzez odwo∏anie si´ do wyobraêni; przywo∏ujemy obraz
kreta zaatakowanego przez mole).
b) Suwaki wyrazowe.
c) S∏owniki obrazkowe.
d) Wizualizacja.
171
[ Pobierz całość w formacie PDF ]